• De (ideale) relatie tussen tijdelijke ingrepen in de publieke ruimte en structurele planvorming;
• Een zo divers mogelijke groep gebruikers als startpunt voor het programmeren en ontwerpen van pleinen, parken en straten;
• Het creëren van een gevoel van eigenaarschap bij verschillende belanghebbenden voor hun omgeving.

Om deze onderwerpen verder uit te diepen wil State of Flux elk half jaar samenwerken met een student die onderzoek wil doen binnen (één van) deze onderwerpen. Wil jij gebruikers interviewen over hun ideale publieke ruimte en hun rol in het realiseren hiervan? Ben je net als ons nieuwsgierig hoe je bijvoorbeeld tijdelijk groen kan toepassen op een stenen plein? Wil je meer weten over inclusieve methodieken voor planontwikkeling? Of heb je een eigen idee waar je mee aan de slag wilt gaan? Stuur ons je idee voor onderzoek met CV en motivatie. Het soort opleiding dat je volgt vinden wij daarbij minder belangrijk dan ambitie en passie. Hopelijk tot snel!

State of Flux is een pionierende organisatie die pleinen, parken en straten transformeert tot dynamische plekken. Ons doel is het creëren van publieke ruimten waar verschillende mensen en ideeën elkaar als vanzelfsprekend kunnen ontmoeten. Onze missie is een motor te zijn voor inclusieve en inspirerende steden.

In de paper vertellen we over onze focus bij stedelijke ontwikkeling: de publieke ruimte. Publieke ruimten zijn cruciaal voor succesvolle gebieden en daarmee voor succesvolle steden. En –misschien nog wel belangrijker- het creëert de mogelijkheid om een grote diversiteit aan partners in de gebiedsontwikkeling te betrekken. Het is namelijk de plek waar ieders belang vanzelfsprekend samenkomt met een sterker gevoel van gedeeld eigenaarschap als gevolg.

Met een ‘Coalition of the Willing’ van bewoners, ondernemers, maatschappelijke partijen en overheden werken we in co-creatie aan het gebied. Het resultaat is een gedragen opdrachtgeverschap van verschillende partners, een programmastrategie op de korte termijn en een profielschets voor de langere termijn.

Wij stellen dat voor het aangaan van een breed partnerschap een verbreding van het planologische begrip ‘programma’ nodig is. Gezamenlijke gebiedsontwikkeling vraagt namelijk om een gezamenlijke multidisciplinaire ‘programmering': de horeca- ondernemer pakt zijn terras aan, de bewoner helpt met het groen, de creatieven zetten een festival op, de gemeente pakt de routing aan. Ook vertellen we meer over waarom vaker gestart moet worden met werken vanuit de korte in plaats van de lange termijn.

In de paper gaan we kort in op ‘lessons learned’ uit het toepassen van de methodiek in de praktijk met projecten in Amsterdam (Overhoeks, Buikslotermeerplein en de Tolhuistuin) en Utrecht (Culturele Zondag De Stad de Toekomst). Daarnaast geven we een doorkijk naar de toekomst. Zo werken we aan een toolbox -de Fluxkit- waarmee belanghebbende zelf, in co-creatie hun gebied kunnen (her)programmeren of (her)profileren.

Lees de volledige paper Een nieuwe blik en we horen graag jouw input!

We zijn aan de slag! December 2015 was de programmastrategie voor het Buikslotermeerplein klaar. Trots zijn we: op alle mooie mensen die hieraan hebben bijgedragen en de energie die voortkwam uit het proces. 28 mei gingen we officieel van start met ‘Grote Plein’. De nieuwe naam voor de uitvoer van de programmastrategie. Elk seizoen programmeren we activiteiten met bewoners en ondernemers en werken we aan het verbeteren van de openbare ruimte.

In de ‘Zomer van ‘t Grote Plein’ bracht State of Flux met o.a. Stichting Cleopatra, Marcia San-A-Jon van Kids Wishing Well, Proeftuin de Luwte, De Lokatie en bewoners uit Plan Van Gool elke woensdag programma ‘Voor de Kids, elke zaterdag evenementen’ en werd er samen geklust aan het gebied. Het voetgangersgebied bij het parkeerveld is opgeknapt i.s.m. onder andere het ROC, de Volksbond, Kwekerij Jonkman en aannemersbedrijf Wagelaar. De gemeente Amsterdam, markt Buikslotermeerplein, Stichting DOEN, het Breedschap en woningcorporatie Ymere sponsorden Grote Plein.

Tijdens het najaar- en winterprogramma van 2016 gaan we verder met het ontwikkelen van evenementen i.s.m. belanghebbenden en werken we met hen aan het opknappen van het viaduct en het toevoegen van speelelementen voor kinderen.

Vol trots hebben we ervaren dat de manier waarop je mensen betrekt hét verschil maakt. We zagen co-creatie trajecten vol energie met een continue stroom van nieuwe ideeën en een groot enthousiasme om aan de slag te gaan. Gezamenlijk opdrachtgeverschap, één-op-één gesprekken en vooral bijzondere co-creatiediners bleken de sleutel.

Co-creatie

Ik ben sinds 2006 bezig met co-creatie. Ik besefte me dat goede ideeën vanuit verschillende invalshoeken komen en dat uitvoering draagvlak vereist. In de afgelopen tien jaar heb ik verschillende vormen toegepast. Tijdens het programmeren van de Culturele Zondag De Stad De Toekomst in Utrecht en de samenwerking met Jaap Modder voor Overhoeks, zag ik het licht. Om met een gebied aan de slag te gaan, moet je een groep van maximaal twintig mensen om je heen verzamelen. Een groep waarvan iedereen een eigen belang heeft en die zich wil inzetten om die plek beter te maken. Intrinsieke motivatie is de basis, samenwerking de katalysator, de ideeën vormen het hart. Tijdens diners gaan mensen in gesprek over identiteit, programma en ‘wie doet wat’. Het is dé manier om de beste ideeën te krijgen en ware betrokkenheid te genereren.

Publieke ruimte

State of Flux ging in 2012 van start vanuit de overtuiging dat programmering en stadsontwikkeling een sterkere coalitie moesten aangaan. De ervaring leerde dat alleen een mooi ontwerp niet voldoende was. Sterker nog: deze kan zelfs een demotiverend effect hebben op het gebruik. In de afgelopen jaren ben ik, samen met mijn team, op zoek gegaan naar de kern van deze overtuiging en naar een manier van werken die leidt tot gezamenlijk draagvlak en gezamenlijke uitvoer. De kern bleek te liggen in de publieke ruimte: de plek waar al die belangen als vanzelfsprekend samenkomen, met als gevolg vanzelfsprekend mede-eigenaarschap.

Programmering

Een zo laag mogelijk abstractieniveau is cruciaal: het geeft de mogelijkheid om echt samen aan de slag te gaan. Geen planvorming voor over tien jaar en niet alleen het structurele ontwerp maar ook kleine interventies. Oftewel ‘wat kunnen we morgen, zelf doen?’. Iedereen kan een bijdrage leveren aan programmering die de huidige verblijfsplek verbetert en meer reuring creërt. De horeca-ondernemer pakt zijn terras aan, de bewoner helpt mee met het planten van plantjes, de creatief zet een festival op, de gemeente pakt de routing aan. Zo werk je allemaal op strategische wijze samen om een plek beter te maken. Je kan er natuurlijk ook voor kiezen je op één discipline te focussen, zoals we met de culturele programmastrategie voor Overschie in Rotterdam hebben gedaan.

Waardecreatie

Wij zien alleen maar win-win situaties ontstaan vanuit prachtige processen. Noem het werken in de tussentijd, tijdelijkheid of met flexibel programma: met een aanpak op de korte termijn kan je snel aan de slag én doe je kennis op voor het verbeteren van het gebied op de lange termijn. Op het Buikslotermeerplein zijn we nu druk bezig met de uitvoer van de programmastrategie. Vanaf voorjaar 2016 laten we daar zien wat mensen die samenwerken, zelf teweeg kunnen brengen.

Wil je meer weten? Neem contact met me op via [email protected].

[foto’s: Hans van der Vliet, ArjenJan Stada en Hanne Nijhuis]

Donica Buisman, oprichter van State of Flux, is bezig met een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een toolkit en de praktijk –het Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord. In ‘Notes to Self’ vertelt ze over haar ervaringen en de kennis die ze opdoet. Het doel: delen en leren.

Volg Donica via Twitter, Facebook of geef je op voor de nieuwsbrief van State of Flux.

Programmastrategie

Hiervoor klopte ik aan bij Donica Buisman. Zij is een pionier in de coöperatieve gebiedsontwikkeling, 21^ste eeuwse patrones van kunst en cultuur in de publieke ruimte, betrokken bewoner van Amsterdam Noord en niet onbelangrijk: moeder. Donica gaf me de kans om vier maanden lang mee te draaien met twee lopende projecten: het Buikslotermeerpleingebied omtoveren tot huiskamer van Noord én de cultureel-versnipperde wijk Overschie weer aan elkaar lijmen.

Hoe dan? Met een programmastrategie. Donica laat zien dat een geslaagde publieke ruimte niet ontworpen hoeft te worden door een autonoom visionair die vanaf zijn schetsblok een intelligente compositie maakt van steen en plant. De publieke ruimte kan evengoed door zijn gebruikers worden ontworpen. Verruil de stenen voor kunst, cultuur, bankjes, evenementen en flexibele groenvoorziening en we kunnen morgen al aan de slag.

Sociale en economische meerwaarde

Dit is niet geheel nieuw. Steeds meer stedelingen interveniëren in hun eigen buurt. Een fenomeen beter bekend onder namen als gebiedsontwikkeling van onderaf (bottom-up) en Tactical of Guerilla urbanism. Donica is met haar onderneming “State of Flux” een inspirerende speler in dit veld. Zij heeft een verfrissende en oprechte liefde voor de gebruikers van de publieke ruimte. Waarde-creatie hoeft niet altijd uitgedrukt te worden in economische (investerings)kansen voor het gebied, maar kan ook een meer sociale betekenis hebben. Donica heeft het lef om een idealist te zijn in de wereld van de door winst-gedreven gebiedsontwikkelaars. Ze wil ruimtes maken waar zoveel mogelijk mensen zich thuis kunnen voelen en ontmoetingen als vanzelf ontstaan. Niet omwille van een toename in de omzet van de omliggende winkels of ten behoeve van een stijging van de vastgoedwaarde. Nee, uit liefde voor de stedeling en de stad. En als kritiek op structurele plannen die niet van de grond komen en potentieel hoogwaardige verblijfsruimtes tot stilstand brengen. Donica gelooft dat publieke ruimtes ontworpen voor en door mensen, automatisch zorgen voor economische waardestijging. Ook in de tijdelijkheid.

Co-creatie

De publieke ruimte is een van de weinige plekken in de stad die een thuis biedt aan alle lagen van de bevolking. Dat moet je stimuleren – het liefst vanuit al die diverse gebruikers zelf. De standaard stedenbouwkundige GIS-kaarten en BSR-modellen plaatsen mensen in alle mogelijke hokjes en roepen “dit is wat de burgers en klanten écht willen”. Donica daarentegen voert kwalitatieve gesprekken. Met een zo divers mogelijke groep van maximaal twintig representatieve gebruikers en bewoners wordt voorafgaande aan het proces precies in kaart gebracht met welke intenties ze erin stappen. Een cruciale stap voor een co-creatie proces. Wil je namelijk daadwerkelijk tot uitvoer komen dan moet je de drijfveren kennen. Waar liggen potentiële samenwerkingen? Wie zit enkel aan tafel voor zijn eigen belang? Het co-creatie proces dat daarop volgt is ook écht co-creëren. Donica slaagt erin dat te doen waar veel ijdele ontwerpbureaus – hoe hard ze het ook van de daken schreeuwen- niet toe in staat zijn; eigen belang en visie op de achtergrond zetten.

Met veel bewondering ben ik getuige geweest van een ontwikkelproces dat zo goed als volledig bij de gebruikers is neergelegd. Eigen ideeën werden ingeruild voor een tactiek om ideeën op te halen. Voor structuur werd tijdens de eerste bijeenkomst (in diner vorm, hou het informeel!) met elkaar een visie geformuleerd; de kaders voor de programmastrategie. Donica zette de lijnen uit, de groep vulde ze in. Kortom wil je co-creëren zorg voor een breed gedragen visie, wek vertrouwen met persoonlijke voorgesprekken en blijf continu luisteren naar de stem van de groep. Neem het roer niet over, maar wees het kompas! En vooruit: de wind. Energie en vooruitgang zijn cruciaal.

Aanvullende kwaliteiten

Daarnaast moet niet uit het oog worden verloren dat het programma-toneel de stedelijke ruimte betreft. Hoe gaat een voormalig beleidsadviseur kunst en cultuur de connectie aan met de stedenbouwkundige kant van het verhaal? Wederom door haar ego aan te kant te schuiven en ook haar minder sterke kwaliteiten als kracht in te zetten. Stedenbouwkundig ontwerpers, -onderzoekers en architecten helpen State of Flux bij het bewaken van de identiteit van het gebied en adviseren wanneer nodig. Maar om eerlijk te zijn doen de diners in het gebied, met de mensen uit het gebied voor de (nieuwe) mensen in het gebied de rest. Zij zijn de kaart waar je op voort moet bouwen.

Dankjewel Donica dat jij ons allemaal laat thuisvoelen in een ruimte zonder muren.

Dit is het verslag van Sophie-Fleur Jongebloed over haar periode als assistent bij State of Flux van september t/m december 2015. Sophie-Fleur is haar master architectuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam aan het afronden.

Vanaf september 2015 gaan we aan de slag met het neerleggen van de gezamenlijke programmastrategie voor het Buikslotermeerplein. Twintig belanghebbenden bepalen in vier co-creatiesessies waar het gebied de komende vijf jaar heen moet. De groep bestaat voor 60% uit buurtpartijen en ondernemers, 25% gemeente en instellingen en 15% creatieven die actief zijn in de omgeving.

We organiseren daarnaast een aantal brainstormsessies met innovatieve experts en een publieksevent waarin we de wensen van een groter publiek ophalen. Zo zetten we op strategische wijze (tijdelijke) programmering neer die de verblijfsfunctie van de publieke ruimte versterkt én publiek trekt. Ons doel: de potentie van het gebied vergroten door het op korte termijn op een hoger plan te trekken. Onze focus ligt op het ‘marktplein’ en de route vanaf de metro die vanaf eind 2017 Noord met Zuid gaat verbinden. We maken daarnaast de connectie met de wijken ‘De Kleine Wereld’ en ‘Plan van Gool’.

O.a. volgende partijen hebben zich momenteel aangesloten bij dit traject: het ROC, Ymere, Eigen Haard, de Modestraat, Stadsdeel Amsterdam-Noord, ontwikkelingsbedrijf van de gemeente Amsterdam, bewoners Elzenhagen, bewoners rondom De Buurtkamer, Proeftuin de Luwte, De Lokatie, de markt en de kermis. Iedereen aan tafel betaalt mee om zo gedeelde verantwoordelijkheid te creëren.

2015 was voor State of Flux een spannend jaar. Wij hebben drie projecten opgestart om het gebruik van publieke ruimten in onze steden te maximaliseren. Alle projecten brengen we in 2016 naar ‘the next level': met het Buikslotermeerplein gaan we van start met de uitvoer van de gezamenlijke programmastrategie, de vervolgaanvraag voor de doorontwikkeling van de toolkit ligt bij het Stimuleringsfonds en voor het boek hebben de eerste interviews plaatsgevonden.

Praktijkcase Buikslotermeerplein Amsterdam-Noord

State of Flux gaat -in co-creatie met belanghebbenden- het Buikslotermeerplein de komende jaren op een hoger plan te tillen. Ons middel: strategisch programmeren op het gebied van design, kunst & cultuur en groen vanuit co-creatie. De bestaande kracht en programmering van het gebied is het uitgangspunt. In samenwerking met een kerngroep van twintig partijen uit het gebied is nu de programmastrategie neergelegd. Vanaf het voorjaar kan je de eerste resultaten zien, dan gaan we van start met evenementen en het verbeteren van verblijfsplekken in het gebied. Al doende leren we steeds meer over het gezamenlijk programmeren van gebieden.

Internationale toolkit publieke ruimte

We gaan een spel ontwikkelen waarmee ook anderen in co-creatie hun publieke ruimte kunnen revitaliseren. Het doel is meer mensen in staat te stellen zelf aan de slag te gaan met hun omgeving. Het Stimuleringsfonds ondersteunde dit project met een startsubsidie vanuit de deelregeling architectuur. Hubbub -a playful design consultancy and studio for playful products- liep mee met het neerleggen van de programmastrategie voor het Buikslotermeerplein en legde -afgelopen december- het design concept voor ‘Fluxkit’ (werktitel) neer. “Fluxkit is a physical toolbox for engaged citizens to collaboratively create programmes for their public spaces.”. In maart hopen we een honorering te krijgen van het Stimuleringsfonds voor de doorontwikkeling van deze internationale toolkit. Dan begint de zoektocht naar testcases in binnen- en buitenland.

Boek programmeren publieke ruimte

Donica Buisman, oprichter van State of Flux, schrijft een boek over het programmeren van publieke ruimten. Over het belang van onze publieke ruimten voor de stad, hoe de nieuwe samenleving vraagt om nieuwe manieren van ontwerpen en de noodzaak van programmering voor een innovatieve en verbonden samenleving. Haar visie en ervaringen koppelt ze aan vakliteratuur en interviews met experts op het gebied van publieke ruimten en programmering. Begeleider: prof. dr. René Boomkens (UvA).

6 maart 2015

Het gaat niet vanzelf, dat kan ik je in ieder geval vertellen. In alle adviezen en rapporten rondom nieuwe vormen van stadmaken staat het creëren van een groep belanghebbenden voorop. Het maakt sowieso een vast onderdeel uit van mijn werkwijze. Voordat ik het woord co-creatie kende, was ik al aan het co-creëren (zei ze onbescheiden). Ik vind het namelijk logisch dat eindgebruikers hun omgeving bepalen én ik ben van mening dat ik niet de almachtige kennis in huis heb om in mijn eentje een uniek concept te ontwerpen.

Zo ook bij het Buikslotermeerplein. Een worn-down winkelgebied met een openbare ruimte waar al jaren nauwelijks aandacht aan besteed is. Het gebied wacht sinds de eeuwwisseling op structurele herontwikkeling die maar niet van de grond komt. En het is nú tijd voor verandering. Steeds minder mensen winkelen in het gebied en over twee jaar is het de eindhalte van de nieuwe Noord/Zuidlijn. Dus heb ik een tijdje geleden besloten de handschoen op te pakken. Deze week bleek wederom hoe noodzakelijk het is om aan de slag te gaan: weer een winkel moest zijn deuren sluiten.

De basis van onze werkwijze is het betrekken van een kerngroep van maximaal twintig mensen. Het moet een diverse groep van belanghebbenden zijn: topdown en bottomup, denkers en doeners en van diverse culturele achtergronden. Het is de gemeente, de projectontwikkelaar, woningbouwcorporaties, bewonersverenigingen, ondernemers en creatieven. Bij elke partij ben je een ander overtuigingsgesprek aan het voeren om gezamenlijk het traject in te gaan. Het hoofdargument is natuurlijk dat we een positieve verandering in het gebied teweeg gaan brengen, dat je juist door samen te werken nieuwe mogelijkheden aanboort. Het risico dat ze erin stoppen is tijd, vertrouwen en geld waarvan het meest gebruikte tegenargument vertrouwen is. Uiteraard naar mij toe, want ik ben natuurlijk de onafhankelijke nieuwe partij die zij niet kennen, maar vooral naar die ander.

Het gebrek aan vertrouwen zit meestal bij diegene die ze al uit eerdere trajecten kennen: die destijds ook niet wilde samen werken, die met megalomane plannen kwam die nooit zijn uitgevoerd, die geld heeft besteed aan onzinnige zaken, beslissingen heeft genomen met ingrijpende gevolgen of gewoon zijn woord niet is nagekomen. Hier zit de grootste uitdaging want hoe krijg je partijen bij elkaar die een niet altijd even florissant verleden met elkaar delen? Gelukkig vind ik deze uitdaging juist mooi: mensen bij elkaar brengen. En er is maar één manier om dit voor elkaar te krijgen, een positivo zijn. Dus: keep up the good spirit!

[foto: Buikslotermeerplein]

Donica Buisman, oprichter van State of Flux, is bezig met een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een toolkit en de praktijk –het Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord. In ‘Notes to Self’ vertelt ze minimaal 1x in de twee weken over haar ervaringen en de kennis die ze opdoet. Maximaal 1 A4, 1 uur werk en 600 woorden. Just getting it out there. Het doel: delen en leren.

Volg Donica via Twitter, Facebook of geef je op voor de nieuwsbrief van State of Flux.

13 februari 2015

Vandaag had ik een gesprek met Lieke Timmermans. Een PR-dame die ik zeer hoog heb zitten. Hoofdvraag van Lieke was: wat maakt jouw boek anders dan anderen? Na veel peentjes zweten was dit mijn antwoord:

Er is een boodschap die niet hard genoeg en vaak genoeg geschreeuwd kan worden voordat we allemaal weer in oude patronen vervallen: meer aandacht voor de publieke ruimten in onze steden, een fundamentele shift van hardware naar software, weg met de hokjes tussen disciplines en een nieuwe democratisering van het proces waarin de gebruikers zelf betrokken zijn en invloed kunnen uitoefenen. En daar heb ik zelf dan natuurlijk een heel specifieke methodiek voor, maar daarover later meer.

Waar is het fout gegaan? Feit is dat onze omgeving de afgelopen decennia ontwikkeld is vanuit stenen, vanuit koude data, vanuit een ultieme maakbaarheidsgedachte. Maar het past niet bij ons mensen. Overal zie je nu de tegenreactie. Ook in het ontwikkelen van onze eigen omgeving. Meer en meer burgers pakken zelf de handschoen op aangewakkerd door een crises waarin meer en meer instituties hun taken wilden overdragen. Veelal puur geldgedreven. Nu het geld er weer meer schijnt te zijn, lijken de oude reuzen weer in hun oude patronen te vervallen. Controle daar gaat het over.

Maar wij mensen bestaan niet bij de gratie van controle. Die moet er zijn ja, maar we leven, nee bestaan, bij de gratie van het loslaten, van betrokkenheid, van eigenheid. Het is een fantasie van velen om te leven in een werelddeel waar de zaken wat losser zijn, waar je meer mag zijn! Natuurlijk als je daar eenmaal bent wil je vast weer meer controle, maar zeker in Nederland zijn we behoorlijk doorgeslagen in maakbaarheid, in pennenlikkerij. Maar het past niet, het voegt niet.

Dit merk ik zelf het sterkst in de verlengstukken van mijn eigen thuis: het veldje achter mijn huis, het park aan de overkant en het winkelcentrum in de buurt. Allemaal plekken die geen ziel lijken te hebben. Ook hier willen we onze stempel op kunnen drukken. Niet dat ik wil dat deze plekken mijn identiteit volledig gaan weerspiegelen, want ik wil daar ook mijn buren kunnen ontmoeten en die zijn gelukkig niet allemaal zoals ik. Het moet een plek zijn die de ziel van de gemeenschap weerspiegeld. Onze wensen en onze verlangens. Een plek waar we ons thuis kunnen voelen. Nu zijn veel van onze pleinen en parken ontwikkeld vanuit het beeld dat íedereen zich er thuis moet kunnen voelen, het resultaat: plekken die van niemand zijn. Nee, geef ons een omgeving die net zo uniek is als wijzelf, die uitstraalt waar wij als gemeenschap voor staan en waar we anderen in die gedeelde omgeving kunnen ontmoeten. Dat kan, maar dan moet er wel een totaal andere praktijk van ontwerpen komen.

Dit betekent namelijk nog iets veel anders, misschien wel nog veel fundamenteler. In steden waarin 50% van de bevolking nieuwe Nederlanders zijn –allochtonen- wordt 100% van de stad gebouwd vanuit een autochtoon wereldbeeld. Toch? Ik zie geen andere praktijk namelijk. Maar hoe zouden onze steden eruit zien als we dit als gemeenschap zouden ontwikkelen, als al onze ideeën en culturen een plek zouden krijgen in het publieke domein. Dat leidt toch tot veel interessantere en meer verbonden publieke ruimten en steden?

Maar goed: vind ik dit nu zelf bijzonder genoeg voor een boek? Is het niet een antwoord waar velen mee bezig zijn? Toch blijf ik het gevoel houden dat er iets fundamenteels nog niet verteld wordt, het zit hem deels in de laatste alinea maar er is meer. Ik blijf graven. Volgende week mijn eerste afspraak met René Boomkens. Benieuwd wat hij vindt.

[foto: inkijkje in het veldje achter mijn huis]

Donica Buisman, oprichter van State of Flux, is bezig met het uitwerken van een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een toolkit en een praktijkcase –het Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord. In ‘Notes to Self’ vertelt ze minimaal 1x in de twee weken over haar ervaringen en de kennis die ze opdoet. Maximaal 1 A4, 1 uur werk en 600 woorden. Just getting it out there. Het doel: delen en leren.

Volg Donica via Twitter, Facebook of geef je op voor de nieuwsbrief van State of Flux.

9 locaties, 5 opdrachtgevers, 5 initiatiefnemers, 17 jonge curatoren, 15 partners, 35 experts, 85 programma-onderdelen en 15.500 bezoekers.

Wij hebben veel geleerd. Wat kan de stad Utrecht leren?

1. Wat nodig is, zijn steden die mensen in staat stellen zich met hun omgeving te verbinden.

Burgers en ondernemers willen steeds meer zelf invloed kunnen uitoefenen op hun omgeving. Zij zijn op zoek naar plekken die hen daartoe in staat stellen: die ruimte bieden voor zelfbeschikking om zo ook anderen van dienst te kunnen zijn. Het was dé les uit DE STAD DE TOEKOMST. Utrecht moet hierin faciliteren én de regie houden.

Wat nodig is, is een actieve gemeente met een groot dynamisch netwerk in de verschillende buurten en wijken. Het is tenslotte allemaal mensenwerk. De basisnoodzaak ligt bij simplificering van regels en een overkoepelende (inhoudelijke) visie zodat het faciliteren niet tot een warboel leidt. Om de kracht van gebieden ten volle te benutten moet deze visie per gebied uitgewerkt worden. Het denken in verschillende kwartieren kan hier een basis voor leveren, mits deze visies niet teveel van bovenaf ingestoken worden.

2. De toekomst voor de stad ligt in het nu.

Al het nieuwe bouwt voort op het oude. Zo ook in onze steden. Maak gebruik van de kracht van de stad en van de kennis die nu, ook vanuit onafhankelijke partijen, voor de toekomst ontwikkeld wordt. DE STAD DE TOEKOMST liet de innovaties rond vijf ontmoetingsplekken in Utrecht zien. Hier zijn nieuwe stadsmakers niet alleen met ruimte zelf aan het pionieren maar ook innovatieve netwerken aan het organiseren. Denk aan de ontwikkelingen rond het Cartesiusgebied met de Vriendinnen van Cartesius en het Cartesiusmuseum en de collectieve planvorming rond MeerMerwede.

Een Research&Development-afdeling moet niet alleen de drijvende kracht voor bedrijven als Apple zijn, maar ook voor steden. Dit vraagt om onderzoek en innovatie als geïntegreerd onderdeel van je kenniscentra en ruimte voor, en ondersteuning van, pionierende ondernemers. Deze pioniers krijgen steeds vaker de erkenning van de stad. Dit is echter nog veelal de verdienste van een handvol ambtenaren en professionals. Het thema “Utrecht maken we samen” van het Coalitieakkoord 2014 vraagt niet alleen om een open en wendbare organisatie maar ook één die dicht bij haar burgers opereert.

3. Vijf thema’s plaveien de weg naar de toekomst: ‘zelforganisatie’, ‘kringloopstad’, techtoekomst’, ‘nieuwe economieën’ en ‘energierevolutie’.

Tijdens de research naar de ‘Bibliotheek van de Toekomst’ zagen we in alle geledingen van de samenleving deze vijf thema’s terugkeren. De stad Utrecht heeft, als kleinste van de vier grote steden, de slagkracht en de kennis om in één of meerdere van deze thema’s een voorhoedepositie te nemen.

Belangrijk is: keuzes maken. Je kan niet alles willen en ook niet alles ondersteunen. Dus welke richting ga je op? Welke van deze thema’s ligt het dichtst bij de kracht van Utrecht? De wijze waarop Eindhoven zich neerzet als Brainport is een prachtig voorbeeld van duidelijke branding met de juiste strategie om deze ook tot werkelijkheid te maken.

4. Technologie is leidend.

Technologie is leidend in het plaveien van de weg naar de toekomst. Digitale technieken stellen ons niet alleen in staat om nieuwe methodieken neer te leggen, zoals de 3D printer, maar ook om deze kennis te delen, mensen te verbinden en meer kennis te vergaren. Onze maaksamenleving, mogelijkheden voor zelforganisatie en smart cities hebben hun bestaan te danken aan nieuwe technologische ontwikkelingen.

Wederom is hierin de keuze in visie voor de stad belangrijk. Deze bepaalt de vorm(en) van technologie die je nodig hebt om de stad te worden die je wilt zijn. Het is leidend voor de technologische-ontwikkelingen waar je als stad een bijdrage aan kan leveren. Kijk uit dat je je niet volledig vastlegt. Een dynamische stad kan zich aanpassen aan de tijd.

5. Gebruik openbare ruimtes als ware ontmoetingsplekken voor de stad.

DE STAD DE TOEKOMST liet zien hoe Utrecht zijn openbare ruimtes kan inzetten als ware ontmoetingsplekken voor de stad. Kansen zijn er met name voor het Westplein, het Vredenburgplein en het Domplein. Het zijn plekken waar verschillende ideeën en mensen elkaar bijna als vanzelfsprekend kunnen ontmoeten.

Wanneer je succesvolle ontmoetingsplekken wilt creëren, moet je uitgaan van de kracht van het gebied waar deze in gelegen zijn. De gebruikers zijn hier cruciaal in. Het zijn de omwonenden, ondernemers, bezoekers en eigenaren die weten waar de kansen van het gebied liggen. In co-creatie kan je zo unieke ontmoetingsplekken creëren die de basis vormen voor een succesvolle stad. Van bovenaf bepalen wat er in een ruimte zou moeten gebeuren leidt al snel tot uniformiteit.

De stad zou moeten bestaan uit een netwerk van unieke publieke ontmoetingsplekken. Plekken waar verschillende mensen en ideeën elkaar kunnen ontmoeten. Het leidt tot levendige, verbonden en inspirerende steden. De basis van innovatie in je stad. Kijk bijvoorbeeld naar het succes van de ‘Markt van de Toekomst’. Het zijn de plekken waar mensen willen wonen en werken.

6. Vertraag de stad.

“Public life begins when we slow down” aldus Charles Montgomery in zijn boek ‘Happy City’. Goede infrastructuur voor fietsers en wandelaars is daarbij cruciaal. Niet alleen verbindingen die ons van A naar B brengen maar die waarde op zichzelf hebben. Zo kan de route tussen het Centraal Station en de Mariaplaats een ware stadsoase worden: een groene omgeving in een stenen stad. Het leid je van de meest centrale ontmoetingsplek van het land naar een eeuwenoud paradijs van kloostertuinen. Het is het begin van je reis naar het spirituele Domplein.

De stad wordt met dit soort routes naar een nieuw niveau getild. Het is de basis van die inspirerende en verbindende stadservaring.

De Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST was op 24 en 25 mei 2014. Het programma vond plaats op negen openbare ontmoetingsplekken en is met zeventien jonge curatoren ontwikkeld. Het is gebaseerd op vier vraagstukken uit de stad en vijf gebieden in ontwikkeling. Hoofdthema: selfmade economy. Culturele Zondagen heeft samen met State of Flux -bureau voor het programmeren van publieke ontmoetingsplekken- vier adviezen voor de toekomst neergelegd om de bibliotheek, het Domplein, de route en de markt van de toekomst verder vorm te geven. Op www.stateofflux.nl/projects kan je deze adviezen rustig nalezen.