De stad van de toekomst is een verhaal vol van hoop. Hoop dat we meer invloed krijgen, dat we slimmer met onze kennis en grondstoffen omgaan en dat we gezondere omgevingen kunnen creëren. Gaat het ons lukken? Wat in ieder geval nodig is, is urgentie en die lijkt er te zijn.
Als projectleider van de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST ben ik sinds november 2012 bezig met onderzoek naar de thema’s van de stad van de toekomst en vooral hoe dit invulling gaat krijgen in onze openbare ruimtes. Ik ben bij vele bijeenkomsten geweest en blijf nieuwsgierig naar wat al die trends nu werkelijk gaan betekenen voor onze directe leefomgeving. Want alle futuristische vliegende auto’s en leven-in-de-lucht sciencefiction beelden uit 1980 ten spijt: als je om je heen kijkt, is er eigenlijk niet zoveel veranderd en ook voor onze toekomst verwacht ik geen grote aanpassingen aan het gezicht van de stad. Toch staat er iets fundamenteels op stapel.
[artist impression van het nieuwe Centraal Station van Utrecht rond 2030]
We zitten niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk zo roept transitieprofessorJan Rotmans al een aantal jaren. Ook ik ben geneigd die conclusie te trekken. Op allerlei fronten zijn de grenzen van het ‘oude’ denken bereikt. Bestaande systemen op het gebied van onder andere zorg, energie en afval zijn aan het kantelen. Ik heb vele bewoners, ondernemers en instellingen gesproken over wat volgens hen de thema’s van de toekomst zijn en waar zij tegenaan lopen. Twee zaken vielen op: men wil, kan en moet meer invloed hebben op het vormgeven van zijn eigen omgeving. En om dit te kunnen bereiken zijn flexibele systemen nodig. Evert Hoogendoorn, docent aan de HKU Media en gamedesigner bij IJsfontein, schetste het treffend: “Het verschil tussen het oude en nieuwe denken is dat tussen de skiër en de snowboarder. De skiër wil een vooraf uitgestippeld traject met piketpaaltjes die, als hij die route maar volgt, leidt tot een duidelijk eindpunt. De snowboarder weet niet wat zijn eindpunt is en wil, terwijl hij met de afdaling bezig is, kunnen kiezen welke route hij wil volgen.”
Toen ik begon aan deze Culturele Zondag had ik drie zaken heel duidelijk voor ogen. Ik wilde voorbij de abstractie van expertmeetings en wetenschappelijke stukken: ik wilde dat de bezoekers de stad van de toekomst werkelijk konden ervaren. Programmering in openbare ruimtes werd de basis. Ten tweede wilde ik niet naar de toekomst kijken vanuit mijn generatie, maar vanuit de generaties na mij. De stad van de toekomst moet tenslotte eerder bij hun wensen aansluiten, dan bij die van mij. Ik omringde mij met een team van zestien jonge curatoren tussen de 18 en 23 jaar. Tot slot vond ik het belangrijk dat niet ik bepaalde wat de belangrijke thema’s zijn maar dat de stad dit zelf ging doen. In een omgeving die zelf vol in de transitie zit, Utrecht, bleken vele organisaties en initiatiefnemers bezig met het nadenken over straks.
We kregen vragen als “Wat wordt de markt van de toekomst”, “Hoe ziet de route tussen Centraal Station en de Mariaplaats er straks uit, of het Domplein?”, “Waar moet de bibliotheek van de toekomst zich op richten?” en “Wat wordt het nieuwe uitgaan?”. We zochten daarnaast contact met initiatiefnemers rond het Westplein,Cartesius, Merwede en de Trip op Rotsoord die met thema’s als het nieuwe werken, wonen en ontwikkelen van gebieden bezig zijn.
Uit al deze ontmoetingen kwam een niet al te rooskleurig beeld van onze huidige samenleving naar voren. We zijn vervreemd geraakt van onze omgeving en de producten die we kopen, we leven in een statische wereld die niet kan voldoen aan datgene waar mensen in essentie behoefte aan hebben en we kunnen hier zelf onvoldoende invloed op uitoefenen. Wat we de afgelopen jaren zien gebeuren is dan ook eigenlijk logisch: zelforganisatie, communities, sharing economy, circle economy, de energierevolutie en al die technologische ontwikkelingen die de maakrevolutie mogelijk maken. Het is een combinatie van invloed willen uitoefenen en betrokken willen zijn.
Maar wat betekent dit allemaal voor onze openbare ruimtes? Een kleine tour langs de uitwerkingen van de thema’s van de toekomst.
[The Kitchen Monument van Berlijnse architectencollectief Raumlabor]
De markt van de toekomst wordt het authentieke toevluchtsoord die ons weer in contact brengt met al die producten waar we zo van vervreemd zijn geraakt. Hier doen we niet alleen onze dagelijkse boodschappen: het is een event op zich, een plek om onze vrienden, familie en buren te ontmoeten. De bibliotheek van de toekomst wordt onze gids door het oerwoud aan informatie dat kenmerkend is geworden voor onze samenleving. Het is de plek die je leidt naar de kennis die jij nodig hebt, zowel in de bibliotheek zelf als op andere relevante plekken in de stad. Straks ga je uit in een soort kleine smart city die de data analyseert van de mensen die aanwezig zijn en hier de programmering op afstemt. Je komt de volgende dag tot rust midden in het drukke centrum van de stad met stilteplekken en urban yoga buiten op het plein. De route van de trein naar de binnenstad is niet langer een noodzakelijk kwaad maar een stadsoase met prachtige groenplekken en verblijfsmogelijkheden waar je ook in je weekenden graag een wandeling maakt. In de gebieden rond het centrum staan verbinding met de buurt, zorg voor elkaar en een flexibele indeling van wonen, werken en recreëren centraal. Hier bepalen bewoners, ondernemers en gemeente samen de invulling van een gebied.
We willen kortom een wereld waar we zelf meer invloed op kunnen uitoefenen en die beter aansluit op onze dagelijkse behoeftes. Technologische ontwikkelingen stellen ons daar steeds beter toe in staat. 3d printen, datasystemen die ons van alle informatie voorzien om in te schatten wat mensen werkelijk nodig hebben en online communities waarin we onze persoonlijke wensen kunnen delen en verbinden met die van anderen. Dit toekomstbeeld is hoopvol en natuurlijk is het mogelijk dat niets hiervan werkelijkheid wordt. Maar dit is de wereld die ik om me heen zie en niet langer kan ontkennen. De maakrevolutie is niet alleen een feit: het is een noodzaak.
DE STAD DE TOEKOMST 24 en 25 mei 2014 Utrecht www.culturelezondagen.nl
Blog: Donica Buisman
