9 locaties, 5 opdrachtgevers, 5 initiatiefnemers, 17 jonge curatoren, 15 partners, 35 experts, 85 programma-onderdelen en 15.500 bezoekers.

Wij hebben veel geleerd. Wat kan de stad Utrecht leren?

1. Wat nodig is, zijn steden die mensen in staat stellen zich met hun omgeving te verbinden.

Burgers en ondernemers willen steeds meer zelf invloed kunnen uitoefenen op hun omgeving. Zij zijn op zoek naar plekken die hen daartoe in staat stellen: die ruimte bieden voor zelfbeschikking om zo ook anderen van dienst te kunnen zijn. Het was dé les uit DE STAD DE TOEKOMST. Utrecht moet hierin faciliteren én de regie houden.

Wat nodig is, is een actieve gemeente met een groot dynamisch netwerk in de verschillende buurten en wijken. Het is tenslotte allemaal mensenwerk. De basisnoodzaak ligt bij simplificering van regels en een overkoepelende (inhoudelijke) visie zodat het faciliteren niet tot een warboel leidt. Om de kracht van gebieden ten volle te benutten moet deze visie per gebied uitgewerkt worden. Het denken in verschillende kwartieren kan hier een basis voor leveren, mits deze visies niet teveel van bovenaf ingestoken worden.

2. De toekomst voor de stad ligt in het nu.

Al het nieuwe bouwt voort op het oude. Zo ook in onze steden. Maak gebruik van de kracht van de stad en van de kennis die nu, ook vanuit onafhankelijke partijen, voor de toekomst ontwikkeld wordt. DE STAD DE TOEKOMST liet de innovaties rond vijf ontmoetingsplekken in Utrecht zien. Hier zijn nieuwe stadsmakers niet alleen met ruimte zelf aan het pionieren maar ook innovatieve netwerken aan het organiseren. Denk aan de ontwikkelingen rond het Cartesiusgebied met de Vriendinnen van Cartesius en het Cartesiusmuseum en de collectieve planvorming rond MeerMerwede.

Een Research&Development-afdeling moet niet alleen de drijvende kracht voor bedrijven als Apple zijn, maar ook voor steden. Dit vraagt om onderzoek en innovatie als geïntegreerd onderdeel van je kenniscentra en ruimte voor, en ondersteuning van, pionierende ondernemers. Deze pioniers krijgen steeds vaker de erkenning van de stad. Dit is echter nog veelal de verdienste van een handvol ambtenaren en professionals. Het thema “Utrecht maken we samen” van het Coalitieakkoord 2014 vraagt niet alleen om een open en wendbare organisatie maar ook één die dicht bij haar burgers opereert.

3. Vijf thema’s plaveien de weg naar de toekomst: ‘zelforganisatie’, ‘kringloopstad’, techtoekomst’, ‘nieuwe economieën’ en ‘energierevolutie’.

Tijdens de research naar de ‘Bibliotheek van de Toekomst’ zagen we in alle geledingen van de samenleving deze vijf thema’s terugkeren. De stad Utrecht heeft, als kleinste van de vier grote steden, de slagkracht en de kennis om in één of meerdere van deze thema’s een voorhoedepositie te nemen.

Belangrijk is: keuzes maken. Je kan niet alles willen en ook niet alles ondersteunen. Dus welke richting ga je op? Welke van deze thema’s ligt het dichtst bij de kracht van Utrecht? De wijze waarop Eindhoven zich neerzet als Brainport is een prachtig voorbeeld van duidelijke branding met de juiste strategie om deze ook tot werkelijkheid te maken.

4. Technologie is leidend.

Technologie is leidend in het plaveien van de weg naar de toekomst. Digitale technieken stellen ons niet alleen in staat om nieuwe methodieken neer te leggen, zoals de 3D printer, maar ook om deze kennis te delen, mensen te verbinden en meer kennis te vergaren. Onze maaksamenleving, mogelijkheden voor zelforganisatie en smart cities hebben hun bestaan te danken aan nieuwe technologische ontwikkelingen.

Wederom is hierin de keuze in visie voor de stad belangrijk. Deze bepaalt de vorm(en) van technologie die je nodig hebt om de stad te worden die je wilt zijn. Het is leidend voor de technologische-ontwikkelingen waar je als stad een bijdrage aan kan leveren. Kijk uit dat je je niet volledig vastlegt. Een dynamische stad kan zich aanpassen aan de tijd.

5. Gebruik openbare ruimtes als ware ontmoetingsplekken voor de stad.

DE STAD DE TOEKOMST liet zien hoe Utrecht zijn openbare ruimtes kan inzetten als ware ontmoetingsplekken voor de stad. Kansen zijn er met name voor het Westplein, het Vredenburgplein en het Domplein. Het zijn plekken waar verschillende ideeën en mensen elkaar bijna als vanzelfsprekend kunnen ontmoeten.

Wanneer je succesvolle ontmoetingsplekken wilt creëren, moet je uitgaan van de kracht van het gebied waar deze in gelegen zijn. De gebruikers zijn hier cruciaal in. Het zijn de omwonenden, ondernemers, bezoekers en eigenaren die weten waar de kansen van het gebied liggen. In co-creatie kan je zo unieke ontmoetingsplekken creëren die de basis vormen voor een succesvolle stad. Van bovenaf bepalen wat er in een ruimte zou moeten gebeuren leidt al snel tot uniformiteit.

De stad zou moeten bestaan uit een netwerk van unieke publieke ontmoetingsplekken. Plekken waar verschillende mensen en ideeën elkaar kunnen ontmoeten. Het leidt tot levendige, verbonden en inspirerende steden. De basis van innovatie in je stad. Kijk bijvoorbeeld naar het succes van de ‘Markt van de Toekomst’. Het zijn de plekken waar mensen willen wonen en werken.

6. Vertraag de stad.

“Public life begins when we slow down” aldus Charles Montgomery in zijn boek ‘Happy City’. Goede infrastructuur voor fietsers en wandelaars is daarbij cruciaal. Niet alleen verbindingen die ons van A naar B brengen maar die waarde op zichzelf hebben. Zo kan de route tussen het Centraal Station en de Mariaplaats een ware stadsoase worden: een groene omgeving in een stenen stad. Het leid je van de meest centrale ontmoetingsplek van het land naar een eeuwenoud paradijs van kloostertuinen. Het is het begin van je reis naar het spirituele Domplein.

De stad wordt met dit soort routes naar een nieuw niveau getild. Het is de basis van die inspirerende en verbindende stadservaring.

De Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST was op 24 en 25 mei 2014. Het programma vond plaats op negen openbare ontmoetingsplekken en is met zeventien jonge curatoren ontwikkeld. Het is gebaseerd op vier vraagstukken uit de stad en vijf gebieden in ontwikkeling. Hoofdthema: selfmade economy. Culturele Zondagen heeft samen met State of Flux -bureau voor het programmeren van publieke ontmoetingsplekken- vier adviezen voor de toekomst neergelegd om de bibliotheek, het Domplein, de route en de markt van de toekomst verder vorm te geven. Op www.stateofflux.nl/projects kan je deze adviezen rustig nalezen.

Hierbij onze tips:

1. (Creatieve) connecties komen wanneer je ruimte biedt.

Ga dit niet als gemeente direct stimuleren maar biedt ruimte voor burgers en ondernemers om zelf aan de slag te gaan. Denk aan het inzetten van tijdelijke (leegstaande) gebouwen, openbare ruimte en zorg voor iemand vanuit de (deel)gemeente waar men terecht kan met zijn vragen. Zorg ook dat een succesvol tijdelijk project mogelijk structureel kan worden.

2. De gemeente faciliteert én houdt de (overkoepelende) regie.

Zonder regie wordt een schip stuurloos. Je moet als gemeente zeker (meer) loslaten en voorwaarden scheppen, maar ook weten waar je als stad heen wilt. Alleen zo houd je burgers betrokken. Leg ook connecties tussen tijdelijke mogelijkheden en structurele plannen.

3. Ga uit van de kracht van jouw stad.

Waar is jouw stad goed in? Welk ‘verhaal’ kan jou op de kaart zetten. Het gaat uiteindelijk om het destilleren van de redenen waarom mensen zich aan jouw stad willen verbinden, de rest volgt.

4. Zet geen loze begrippen in om je stad te verkopen.

Ga samen met burgers, bewoners en ontwikkelaars op zoek naar de kern van de stad. “Discover who you are, know where you are going and live it every day.”

5. Betrokkenheid, leidt tot verantwoordelijkheid.

Houdt mensen betrokken en geef hen de macht om zelf aan de slag te gaan met hun omgeving. Hiervoor is het belangrijk in kleine, behapbare, (deel)gebieden te werken.

6. Werk in cocreatie.

Werk met kleine groepen, niet aan de hand van (grootschalige) participatietrajecten. Participatie is een leeg begrip, maak het concreet. Voor een optimaal resultaat: deel gebieden op in kleinere gebieden om het overzichtelijk te houden en de ware betrokkenen te kunnen betrekken. Zorg dat je een diverse en niet al te grote groep van cocreërders hebt.

7. Geef mensen de ruimte om te werken.

Maak flexibele bestemmingsplannen, waarin de randvoorwaarden voor een gebied liggen maar niet elk punt is vastgezet. Probeer daarin ruimte in te bouwen voor nieuwe ideeën.

8. Begeleid processen indien nodig.

Zorg voor vertegenwoordigers van de gemeente die met de voeten in de klei kunnen staan. Dit kunnen ook tijdelijke krachten zijn die een proces tot een bepaald punt begeleiden. Zij moeten de verbinding vormen tussen gemeente en ‘mensen die willen’.

9. Wonen, werken en recreëren vermengen steeds meer.

Dit geldt zeker voor binnenstedelijke gebieden maar ook in de gebieden vlak daar om heen. Houd hier rekening mee in je bestemmingsplannen en geef mensen de ruimte ermee te experimenteren.

10. Geen innovatie zonder experiment!

Weet welke trends  er zijn en kijk hoe je hiermee kan experimenteren om te ontdekken wat voor jou werkt. Denk aan het inzetten van smart data, burgerinitiatieven, circulaire processen, nieuwe maakrevoluties zoals de 3D printer, etcetera. Let op: bij experimenteren hoort ook falen.

Succes. En aanvullingen zijn altijd welkom.

[foto: Culturele Zondagen DE STAD DE TOEKOMST Hanne Nijhuis]