Vol trots hebben we ervaren dat de manier waarop je mensen betrekt hét verschil maakt. We zagen co-creatie trajecten vol energie met een continue stroom van nieuwe ideeën en een groot enthousiasme om aan de slag te gaan. Gezamenlijk opdrachtgeverschap, één-op-één gesprekken en vooral bijzondere co-creatiediners bleken de sleutel.

Co-creatie

Ik ben sinds 2006 bezig met co-creatie. Ik besefte me dat goede ideeën vanuit verschillende invalshoeken komen en dat uitvoering draagvlak vereist. In de afgelopen tien jaar heb ik verschillende vormen toegepast. Tijdens het programmeren van de Culturele Zondag De Stad De Toekomst in Utrecht en de samenwerking met Jaap Modder voor Overhoeks, zag ik het licht. Om met een gebied aan de slag te gaan, moet je een groep van maximaal twintig mensen om je heen verzamelen. Een groep waarvan iedereen een eigen belang heeft en die zich wil inzetten om die plek beter te maken. Intrinsieke motivatie is de basis, samenwerking de katalysator, de ideeën vormen het hart. Tijdens diners gaan mensen in gesprek over identiteit, programma en ‘wie doet wat’. Het is dé manier om de beste ideeën te krijgen en ware betrokkenheid te genereren.

Publieke ruimte

State of Flux ging in 2012 van start vanuit de overtuiging dat programmering en stadsontwikkeling een sterkere coalitie moesten aangaan. De ervaring leerde dat alleen een mooi ontwerp niet voldoende was. Sterker nog: deze kan zelfs een demotiverend effect hebben op het gebruik. In de afgelopen jaren ben ik, samen met mijn team, op zoek gegaan naar de kern van deze overtuiging en naar een manier van werken die leidt tot gezamenlijk draagvlak en gezamenlijke uitvoer. De kern bleek te liggen in de publieke ruimte: de plek waar al die belangen als vanzelfsprekend samenkomen, met als gevolg vanzelfsprekend mede-eigenaarschap.

Programmering

Een zo laag mogelijk abstractieniveau is cruciaal: het geeft de mogelijkheid om echt samen aan de slag te gaan. Geen planvorming voor over tien jaar en niet alleen het structurele ontwerp maar ook kleine interventies. Oftewel ‘wat kunnen we morgen, zelf doen?’. Iedereen kan een bijdrage leveren aan programmering die de huidige verblijfsplek verbetert en meer reuring creërt. De horeca-ondernemer pakt zijn terras aan, de bewoner helpt mee met het planten van plantjes, de creatief zet een festival op, de gemeente pakt de routing aan. Zo werk je allemaal op strategische wijze samen om een plek beter te maken. Je kan er natuurlijk ook voor kiezen je op één discipline te focussen, zoals we met de culturele programmastrategie voor Overschie in Rotterdam hebben gedaan.

Waardecreatie

Wij zien alleen maar win-win situaties ontstaan vanuit prachtige processen. Noem het werken in de tussentijd, tijdelijkheid of met flexibel programma: met een aanpak op de korte termijn kan je snel aan de slag én doe je kennis op voor het verbeteren van het gebied op de lange termijn. Op het Buikslotermeerplein zijn we nu druk bezig met de uitvoer van de programmastrategie. Vanaf voorjaar 2016 laten we daar zien wat mensen die samenwerken, zelf teweeg kunnen brengen.

Wil je meer weten? Neem contact met me op via [email protected].

[foto’s: Hans van der Vliet, ArjenJan Stada en Hanne Nijhuis]

Donica Buisman, oprichter van State of Flux, is bezig met een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een toolkit en de praktijk –het Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord. In ‘Notes to Self’ vertelt ze over haar ervaringen en de kennis die ze opdoet. Het doel: delen en leren.

Volg Donica via Twitter, Facebook of geef je op voor de nieuwsbrief van State of Flux.

9 locaties, 5 opdrachtgevers, 5 initiatiefnemers, 17 jonge curatoren, 15 partners, 35 experts, 85 programma-onderdelen en 15.500 bezoekers.

Wij hebben veel geleerd. Wat kan de stad Utrecht leren?

1. Wat nodig is, zijn steden die mensen in staat stellen zich met hun omgeving te verbinden.

Burgers en ondernemers willen steeds meer zelf invloed kunnen uitoefenen op hun omgeving. Zij zijn op zoek naar plekken die hen daartoe in staat stellen: die ruimte bieden voor zelfbeschikking om zo ook anderen van dienst te kunnen zijn. Het was dé les uit DE STAD DE TOEKOMST. Utrecht moet hierin faciliteren én de regie houden.

Wat nodig is, is een actieve gemeente met een groot dynamisch netwerk in de verschillende buurten en wijken. Het is tenslotte allemaal mensenwerk. De basisnoodzaak ligt bij simplificering van regels en een overkoepelende (inhoudelijke) visie zodat het faciliteren niet tot een warboel leidt. Om de kracht van gebieden ten volle te benutten moet deze visie per gebied uitgewerkt worden. Het denken in verschillende kwartieren kan hier een basis voor leveren, mits deze visies niet teveel van bovenaf ingestoken worden.

2. De toekomst voor de stad ligt in het nu.

Al het nieuwe bouwt voort op het oude. Zo ook in onze steden. Maak gebruik van de kracht van de stad en van de kennis die nu, ook vanuit onafhankelijke partijen, voor de toekomst ontwikkeld wordt. DE STAD DE TOEKOMST liet de innovaties rond vijf ontmoetingsplekken in Utrecht zien. Hier zijn nieuwe stadsmakers niet alleen met ruimte zelf aan het pionieren maar ook innovatieve netwerken aan het organiseren. Denk aan de ontwikkelingen rond het Cartesiusgebied met de Vriendinnen van Cartesius en het Cartesiusmuseum en de collectieve planvorming rond MeerMerwede.

Een Research&Development-afdeling moet niet alleen de drijvende kracht voor bedrijven als Apple zijn, maar ook voor steden. Dit vraagt om onderzoek en innovatie als geïntegreerd onderdeel van je kenniscentra en ruimte voor, en ondersteuning van, pionierende ondernemers. Deze pioniers krijgen steeds vaker de erkenning van de stad. Dit is echter nog veelal de verdienste van een handvol ambtenaren en professionals. Het thema “Utrecht maken we samen” van het Coalitieakkoord 2014 vraagt niet alleen om een open en wendbare organisatie maar ook één die dicht bij haar burgers opereert.

3. Vijf thema’s plaveien de weg naar de toekomst: ‘zelforganisatie’, ‘kringloopstad’, techtoekomst’, ‘nieuwe economieën’ en ‘energierevolutie’.

Tijdens de research naar de ‘Bibliotheek van de Toekomst’ zagen we in alle geledingen van de samenleving deze vijf thema’s terugkeren. De stad Utrecht heeft, als kleinste van de vier grote steden, de slagkracht en de kennis om in één of meerdere van deze thema’s een voorhoedepositie te nemen.

Belangrijk is: keuzes maken. Je kan niet alles willen en ook niet alles ondersteunen. Dus welke richting ga je op? Welke van deze thema’s ligt het dichtst bij de kracht van Utrecht? De wijze waarop Eindhoven zich neerzet als Brainport is een prachtig voorbeeld van duidelijke branding met de juiste strategie om deze ook tot werkelijkheid te maken.

4. Technologie is leidend.

Technologie is leidend in het plaveien van de weg naar de toekomst. Digitale technieken stellen ons niet alleen in staat om nieuwe methodieken neer te leggen, zoals de 3D printer, maar ook om deze kennis te delen, mensen te verbinden en meer kennis te vergaren. Onze maaksamenleving, mogelijkheden voor zelforganisatie en smart cities hebben hun bestaan te danken aan nieuwe technologische ontwikkelingen.

Wederom is hierin de keuze in visie voor de stad belangrijk. Deze bepaalt de vorm(en) van technologie die je nodig hebt om de stad te worden die je wilt zijn. Het is leidend voor de technologische-ontwikkelingen waar je als stad een bijdrage aan kan leveren. Kijk uit dat je je niet volledig vastlegt. Een dynamische stad kan zich aanpassen aan de tijd.

5. Gebruik openbare ruimtes als ware ontmoetingsplekken voor de stad.

DE STAD DE TOEKOMST liet zien hoe Utrecht zijn openbare ruimtes kan inzetten als ware ontmoetingsplekken voor de stad. Kansen zijn er met name voor het Westplein, het Vredenburgplein en het Domplein. Het zijn plekken waar verschillende ideeën en mensen elkaar bijna als vanzelfsprekend kunnen ontmoeten.

Wanneer je succesvolle ontmoetingsplekken wilt creëren, moet je uitgaan van de kracht van het gebied waar deze in gelegen zijn. De gebruikers zijn hier cruciaal in. Het zijn de omwonenden, ondernemers, bezoekers en eigenaren die weten waar de kansen van het gebied liggen. In co-creatie kan je zo unieke ontmoetingsplekken creëren die de basis vormen voor een succesvolle stad. Van bovenaf bepalen wat er in een ruimte zou moeten gebeuren leidt al snel tot uniformiteit.

De stad zou moeten bestaan uit een netwerk van unieke publieke ontmoetingsplekken. Plekken waar verschillende mensen en ideeën elkaar kunnen ontmoeten. Het leidt tot levendige, verbonden en inspirerende steden. De basis van innovatie in je stad. Kijk bijvoorbeeld naar het succes van de ‘Markt van de Toekomst’. Het zijn de plekken waar mensen willen wonen en werken.

6. Vertraag de stad.

“Public life begins when we slow down” aldus Charles Montgomery in zijn boek ‘Happy City’. Goede infrastructuur voor fietsers en wandelaars is daarbij cruciaal. Niet alleen verbindingen die ons van A naar B brengen maar die waarde op zichzelf hebben. Zo kan de route tussen het Centraal Station en de Mariaplaats een ware stadsoase worden: een groene omgeving in een stenen stad. Het leid je van de meest centrale ontmoetingsplek van het land naar een eeuwenoud paradijs van kloostertuinen. Het is het begin van je reis naar het spirituele Domplein.

De stad wordt met dit soort routes naar een nieuw niveau getild. Het is de basis van die inspirerende en verbindende stadservaring.

De Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST was op 24 en 25 mei 2014. Het programma vond plaats op negen openbare ontmoetingsplekken en is met zeventien jonge curatoren ontwikkeld. Het is gebaseerd op vier vraagstukken uit de stad en vijf gebieden in ontwikkeling. Hoofdthema: selfmade economy. Culturele Zondagen heeft samen met State of Flux -bureau voor het programmeren van publieke ontmoetingsplekken- vier adviezen voor de toekomst neergelegd om de bibliotheek, het Domplein, de route en de markt van de toekomst verder vorm te geven. Op www.stateofflux.nl/projects kan je deze adviezen rustig nalezen.

OPDRACHT

Wat heeft de nieuwe stedelingen als belangrijkste wensen voor de bibliotheek van de toekomst? De opdrachtgever, Bibliotheek Utrecht, heeft behoefte aan een vernieuwingsslag en kijkt naar nieuwe locaties voor zijn hoofdvestiging.

WERKWIJZE

Een groep van twintig jonge stedelingen (18-23) ging in co-creatiesessies* met het vraagstuk aan de slag. Het resultaat was een prototype van de bibliotheek van de toekomst die werd gepresenteerd op de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST. In juni 2013 vond een verkennende sessie plaats over het vraagstuk van de bibliotheek en vier andere vraagstukken uit de stad. Dit werd opgevolgd door drie werksessies in december 2013. De vijf basis ingrediënten van de co-creatiesessies: een helder vraagstuk (doel), co-creatie (vorm), input van vijf experts (inhoud) waaronder Yuri van Geest (Singularity University) en Tom van de Wetering (SETUP), drie bijzondere sessielocaties (inspiratie) en een groep enthousiastelingen die vanuit hun intrinsieke motivatie aan de slag wilden met het onderwerp.

De jonge stedelingen hebben in januari 2014 hun slotdocument aangeleverd. Het definitieve programma werd samengesteld door State of Flux in opdracht van de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST. Dit programma was klaar in april 2014. Tussentijds vond regelmatig overleg plaats met de jonge stedelingen om de programmering verder scherp te stellen. Meerdere van hen zijn ook productioneel betrokken geweest bij de uitvoer van DE STAD DE TOEKOMST en de bibliotheek in het bijzonder.

*Voor meer informatie over co-creatie verwijzen we u naar het Co Creatie Canvas die State of Flux samen met SETUP heeft ontwikkeld. Deze is 1 december online.

CONCEPT

De bibliotheek moet dé plek zijn die haar bezoekers door ‘unknown territory’ leidt. Met de komst van digitalisering is namelijk niet alleen een overload aan kennis ontstaan maar ook een ‘rise of the expert’. In allerlei vakgebieden en niches staan experts op die hun kennis over een specifiek onderwerp (online) delen. Maar hoe halen we de echte experts en de juiste kennis naar boven? De bibliotheek is volgens de nieuwe stedeling bij uitstek de plek die deze gidsfunctie op zich zou moeten nemen met kennisdeling als belangrijk thema. Natuurlijk moet de bibliotheek daarvoor een centrale ontmoetingsplek in de stad zijn.

UITVOER

Tijdens DE STAD DE TOEKOMST vormde de Bibliotheek van de Toekomst op de Mariaplaats het kennishart van het festival. Het bijzondere Kitchen Monument – de bubbeltent van de Berlijnse urban designers Raumlabor – was dé ontmoetingsplek waar kennisdeling en curatorschap centraal stonden. Hier vertelden inspiratoren uit heel Nederland over hun stad van de toekomst en was er de mogelijkheid om te reflecteren en mee te praten. Het Utrechtse SETUP liet in een digitale installatie zien wat het kan betekenen als de bibliotheek curator van de stad is en – tegelijkertijd – de stad de curator van de bibliotheek. De internationale blog The Pop-Up City vroeg tijdens het festival, samen met een groep van de jonge stedelingen, de mening van bezoekers over het event en de stad van de toekomst. Op zondag verscheen het verslag van deze bloggers in een speciale editie van de festivalkrant. De online maakbibliotheek was aanwezig in de vorm van het mobiele Fablab Frysklab. De zaterdag werd gehost door urbanist, optimist en journalist Nathan de Groot en op zondag werden de bezoekers door programmaker en presentator Andrew Makkinga meegenomen in de fascinerende toekomst.

Sprekers waren onder andere Stef van Dongen van Enviu (Radicale Vernieuwer 2014 Vrij Nederland), Farid Tabarki (top 200 meest invloedrijke personen Volkskrant) en Yuri van Geest (Singularity University). Organisaties als DJ100, Economy Transformers, Aorta, Pakhuis de Zwijger, Utrechtse Ruimtemakers, DUS Architects en vele anderen lieten van zich horen. De afsluitende talkshow was in handen van Platform31 met Eva Brouwer (RTV Utrecht). Rond de prachtige tent was een fijne verblijfsplek onder de bomen gecreëerd met kunst, groen, mobiele tuinen en natuurlijk de informatiestand van Culturele Zondagen

EVALUATIE

De jonge curatoren hebben een thema te pakken dat niet alleen voor jongeren maar voor alle doelgroepen belangrijk is: de bibliotheek als onze gids. De bibliotheek moet deze functie de komende jaren blijven uitbouwen door een grotere connectie met curatoren, en hun kennis. Haar rol als ontmoetingsplek kan verder vorm krijgen wanneer de bibliotheek met deze functie inspeelt op de leefwereld van (delen) van haar bezoekers. Het koppelen van kennis aan eten en drinken vergroot vervolgens de verblijfskwaliteit. Voor de STAD DE TOEKOMST bleek de Kitchen Monument hiervoor een prachtige locatie. De bibliotheek als programmerende organisatie is (onderdeel van) de toekomst van de bibliotheek. Het blijkt belangrijk deze zo compact mogelijk neer te zetten. Met meerdere onderdelen die tegelijk bezocht kunnen worden en activiteiten waaraan bezoekers zelf actief een bijdrage kunnen leveren. Een innovatieve installatie moet daarbij op een centrale plek gepresenteerd worden. Boeken blijven van belang als ijkpunt voor bezoekers: op elk event horen zij een prominente plek te krijgen.

STAND VAN ZAKEN

De bibliotheek van Utrecht is volop in ontwikkeling. Het is druk op zoek naar een nieuwe locatie voor zijn hoofdvestiging waarbij onder andere het oude postkantoor op de Neude is onderzocht. De bibliotheek is zich zeer bewust van zijn nieuwe rol als programmeur en curator van de stad en neemt deze kennis mee in het ontwikkelen van zijn toekomstplannen.

[foto’s: Hanne Nijhuis Culturele Zondagen]

OPDRACHT

Rond het Centraal Station wordt druk gebouwd aan Utrecht in 2030. De Gemeente Utrecht wil dat de route van het Centraal Station naar de Mariaplaats volop gebruikt gaat worden. Hoe ziet de nieuwe stedeling de vormgeving van deze route idealiter?

WERKWIJZE

Een groep van twintig jonge stedelingen (18-23) ging in co-creatiesessies* met het vraagstuk aan de slag. Het resultaat was een programma voor de route van de toekomst die werd gepresenteerd op de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST. In juni 2013 vond een verkennende sessie plaats over de vraagstukken uit de stad opgevolgd door drie werksessies in december 2013. De vijf basis ingrediënten van de co-creatiesessies: een helder vraagstuk (doel), co-creatie (vorm), input van vijf experts (inhoud) waaronder Juha van ‘t Zelfde (Non-fiction) en Tom van de Wetering (SETUP), drie bijzondere sessielocaties (inspiratie) en een groep enthousiastelingen die vanuit hun intrinsieke motivatie aan de slag wilden met het onderwerp.

De jonge stedelingen hebben in januari 2014 hun slotdocument aangeleverd. Het definitieve programma werd samengesteld door State of Flux in opdracht van de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST. Dit programma was klaar in april 2014. Tussentijds vond regelmatig overleg plaats met de jonge stedelingen om de programmering verder scherp te stellen. Verschillende van hen zijn ook productioneel betrokken geweest bij de uitvoer van DE STAD DE TOEKOMST.

*Voor meer informatie over co-creatie verwijzen we u naar het Co Creatie Canvas die State of Flux samen met SETUP heeft ontwikkeld. Deze is begin december online.

CONCEPT

De route tussen het Centraal Station en de Mariaplaats wordt een ‘Stadsoase’. Het geeft de potentie weer van deze route als groene omgeving midden in de stenen stad. Nergens in Nederland zie je – vlak langs een dergelijk drukke route– zo’n mooi park als het Moreelsepark en zulke eeuwenoude kloosterhofjes. En niet te vergeten: straks ook de prachtige Catharijnesingel. Met programmering en groen laten we de verblijfswaarde van deze plekken zien en geven een beeld op de toekomst.

UITVOER

Bezoekers leverden een bijdrage aan het Moreelsepark, en maakten zich deze eigen, door zelf stoelen voor het park te bouwen. De deal was: één stoel voor het park en één voor jezelf. Dit werd gedaan i.s.m. het Duitse architectencollectief Raumlabor en hun ‘Generator Project’. Ingenieursbureau Movares liet in 3D de toekomst van de Catharijnesingel zien. In het park konden kinderen (en volwassenen) hun eigen drones bouwen. Bij de bouw van de toekomstige Catharijnesingel lieten we vanaf 8 meter hoogte beelden van de toekomst zien. Rond het Pandhof Sinte Marie legde kunstzinnige programmering de verbinding met de andere verblijfsplekken. Zo speelde langs de route de dansperformance ‘Roses’ door De Dansers en muzikanten van het Conservatorium en fietsten de Mobiele Tuinen van de Tuinfabriek. Geluidskunstenaar Mark IJzerman liet met geluidskasten, op verschillende plekken op de route, het geluid van de toekomstige ‘Stadsoase’ horen. Samen met het Amsterdamse reclamebureau GreenGraffiti werd de route van CS naar Mariaplaats gemarkeerd met groene graszoden, grafittibeelden van dieren en planten en de volgtekst ‘Route DE STAD DE TOEKOMST’.

EVALUATIE

De ‘Route van de Toekomst’ had een aantal mooie programma-onderdelen waaronder het Duitse ‘Generator Project’ van Raumlabor, de mobiele tuinen en de 3D visuals van de toekomstige Catharijnesingel. Het programma was echter te wijdverspreid waardoor onder andere de markeringen langs de route onvoldoende impact hadden. Onze les: focus je op één plek en maak dit tot het centrum van je route met een veelheid aan verblijfsmogelijkheden. Zet op de route programmering en groenelementen neer, die je naar de centrale ontmoetingsplek leiden, maar houdt het (tijdens een dergelijk event) compacter. De programmering trok in totaal 1.200 actieve bezoekers en een veelheid aan passanten. De gemaakte stoelen zijn ook gebruikt voor het strand bij Oog in Al en het festival Cultfest.

STAND VAN ZAKEN

De gemeente Utrecht wil de herontwikkeling rond de route klaar hebben voordat het verder gaat met programmering in het gebied. De potentie van de route als Stadsoase wordt daarbij erkend.

[foto’s: Hanne Nijhuis Culturele Zondagen]

OPDRACHT

Wat wordt het Domplein van de toekomst? De opdrachtgevers waren Initiatief Domplein en Portico, een Europese samenwerkingsverband voor erfgoed. Met de opening van DOM under in het vooruitzicht vroegen zij zich af: Hoe kunnen historische en archeologierijke plekken zoals het Domplein de schakel vormen tussen verleden en toekomst?

WERKWIJZE

Een groep van twintig jonge stedelingen (18-23) ging in co-creatiesessies* met het vraagstuk aan de slag. Het resultaat was een programma voor het ‘Domplein van de toekomst’ dat werd gepresenteerd op de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST. In juni 2013 vond een verkennende sessie plaats over vraagstukken uit de stad gevolgd door drie werksessies in december 2013. De vijf basis ingrediënten van de co-creatiesessies: een helder vraagstuk (doel), co-creatie (vorm), input van vijf experts (inhoud) waaronder Yuri van Geest (Singularity University) en Mariska van den Bergh (Bottom-Up City), drie bijzondere sessielocaties (inspiratie) en een groep enthousiastelingen die vanuit hun intrinsieke motivatie aan de slag wilden met het onderwerp.

De jonge stedelingen hebben in januari 2014 hun slotdocument aangeleverd. Het definitieve programma werd samengesteld door State of Flux in opdracht van de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST. Dit programma was klaar in april 2014. Tussentijds vond regelmatig overleg plaats met de jonge stedelingen om de programmering verder scherp te stellen. Velen waren ook productioneel betrokken bij de uitvoer van DE STAD DE TOEKOMST.

*Voor meer informatie over co-creatie verwijzen we u naar het Co Creatie Canvas die State of Flux samen met SETUP heeft ontwikkeld. Deze is uiterlijk 1 december online.

CONCEPT

De jonge curatoren wilden erfgoed beschouwen vanuit een inhoudelijke invalshoek. De focus ligt niet op het ter plekke beleven van het erfgoed, maar op het beleven en opnieuw interpreteren van het verhaal erachter. De manier waarop is afhankelijk van het thema dat bij dat specifieke erfgoed hoort. In dit geval kozen de jonge curatoren voor het thema spiritualiteit, in de breedste zin des woord.

Het Domplein wordt het centrum van Utrecht: hier komen het hart en het hoofd samen. Je bezoekt straks niet alleen het Domplein om 2000 jaar geschiedenis te beleven, maar om tot rust te komen van de stadse beslommeringen. Zo haken erfgoed (verleden) en heden naadloos in elkaar. Het Domplein wordt zijn erfgoed: een plek voor spiritualiteit en bezinning. Kortom een plek om op te laden.

UITVOER

De uitvoer vond plaats met professionele partners uit Utrecht en daarbuiten. Op het plein zelf was onder andere een stilteruimte. In deze ruimte van Koepelkas.nl konden mensen tot rust te komen in een groene, knusse, transparante omgeving voor twee personen. In samenwerking met Rikko Voorberg en de Domkerk vond het programma Domplein Biechtplein plaats. Bezoekers lieten hun biechten achter in twee biechthokken op het plein. In de Domkerk werd hierop gereflecteerd door vier vertegenwoordigers van vier verschillende religies. In samenwerking met Yogamoves waren gedurende de zondag zes soorten yoga te volgen en in het programma ‘Van Riek tot Vork’, van Youthfoodmovement, ervaarden de bezoekers slowfood. Bovenop DOM under lieten de kunstenaars van Protospace met ‘Mijn (toekomstige) Domplein’ mogelijke opgravingen van de toekomst in 3D zien. Zij nodigden bezoekers uit mee te denken over het toekomstige Domplein. Gaudemaus presenteerde in het UCK oude muziek in een nieuwe jas. Op zaterdagavond organiseerde Le Guess Who? in het kader van het thema ‘Nieuwe Spiritualiteit’ de meditatieve lachworkshop van de 70-jarige soundhealer Laraaji (New York).

EVALUATIE

Het ‘Domplein van de toekomst’ werd een mooi en kwalitatief programma dat meer dan 1.000 bezoekers trok. Het liet zien hoe het Domplein in de toekomst, vanuit zijn erfgoed, tot een belangrijk ontmoetingscentrum van de stad kan fungeren. Vooral de kruisbestuiving tussen bezoekers die ’s ochtend naar de kerkdienst in de Domkerk kwamen en het eventprogramma op het Domplein was mooi om te zien: oude en nieuwe vormen van spiritualiteit kwamen samen. Het programma ‘Mijn toekomstige plein’ was belangrijk voor de opdrachtgevers en trok veel mensen. Je kunt je wel afvragen of deze voldoende aansloot op de totale uitstraling die je wilt laten zien. Voor een volgend programma is het verder van belang meer horeca en muziek te programmeren voor een nog grotere verblijfskwaliteit.

De les voor het programmeren van pleinen als het Domplein: ga uit van de (inhoudelijk) kracht van het plein, houd je focus scherp op wat je wilt uitdragen, zet innovatieve programmering neer en zorg voor voldoende redenen om zo lang mogelijk op het plein te verblijven.

STAND VAN ZAKEN

Initiatief Domplein wil het thema ‘Nieuwe Spiritualiteit’ verder uitbouwen en als leidraad gebruiken voor toekomstige programmering.

[foto’s: Hanne Nijhuis Culturele Zondagen]

OPDRACHT

Wat wordt de markt van de toekomst op het Vredenburgplein volgens haar toekomstige gebruikers? De opdrachtgevers, Project Organisatie Stationsgebied (POS) en de Gemeente Utrecht, waren op zoek naar input voor een nieuwe invulling van de markt in dit gebied.

WERKWIJZE

Een groep van twintig jonge stedelingen (18-23) ging in co-creatiesessies* met het vraagstuk aan de slag. In juni 2013 vond een verkennende sessie plaats over het vraagstuk van de markt en vier andere vraagstukken uit de stad, opgevolgd door drie werksessies in december 2013. De vijf basis ingrediënten van de co-creatiesessies: een helder vraagstuk (doel), co-creatie (vorm), input van vijf experts (inhoud) waaronder Yuri van Geest (Singularity University) en Joop de Boer (Pop-Up City), drie bijzondere sessielocaties (inspiratie) en een groep enthousiaste jonge mensen die vanuit hun intrinsieke motivatie aan de slag wilden met het onderwerp.

De jonge stedelingen leverden in januari 2014 hun slotdocument aan met hun ideale ‘Markt van de toekomst’. Op basis hiervan zette State of Flux, in opdracht van de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST, het definitieve programma in elkaar: het concept werd scherp gesteld, programma aangevuld en partijen uitgenodigd voor de uitvoer. Uiteraard vond tussentijds regelmatig overleg plaats met de jonge stedelingen om te zorgen dat de programmering aan bleef sluiten op hun visie. Velen van hen waren ook productioneel betrokken bij de uitvoer. De uiteindelijke ‘Markt van de toekomst’ werd op 25 mei 2014 gepresenteerd op DE STAD DE TOEKOMST.

*Voor meer informatie over co-creatie verwijzen we u naar het Co Creatie Canvas die State of Flux samen met SETUP heeft ontwikkeld. Deze is 1 december online te vinden o.a. via de website van State of Flux.

CONCEPT

De ‘Markt van de toekomst’ is transparant en authentiek. Het wordt weer een ontmoetingsplek waar mensen samenkomen. De markt maakt gebruik van nieuwe technologieën waarmee kennis van haar producten en ondernemers wordt overgedragen aan het publiek. Juist op het Vredenburgplein, het hart van de stad, moet – ook in de toekomst – een foodmarkt blijven. Want eten verbroedert. Dus hier doe je niet alleen je dagelijkse boodschappen, maar kom je ook om lekker te eten met je vrienden, buren en kennissen. De markt werkt daarbij met steeds wisselende ondernemers. Omringd door de meest heerlijke ambachtelijke producten word je met muziek, voorstellingen en de laatste trends verleid langer te blijven dan je van plan was. 

UITVOER

De uitvoer vond plaats met professionele partners uit Utrecht en daarbuiten. De succesvolle NeighbourFood Market uit Amsterdam kreeg de opdracht een cultureel divers marktaanbod neer te zetten, samen te werken met Utrechtse ondernemers en minimaal tien stands te verzorgen waar het publiek zijn ‘dagelijkse boodschappen’ kon doen. Het programma van de ‘Markt van de toekomst’ bestond verder uit muziek en theatervoorstellingen met een hoog Parade-karakter. Trends als 3D foodprinten werden gedemonstreerd en een heuse Wikihouse neergezet als prototype van de marktkraam van de toekomst. Triomf Producties optimaliseerde de art direction van de markt. De jonge stedelingen maakten een zogenaamde mock up van de online markt: vijf ondernemers lieten in een animatie zien waar hun producten vandaan komen.

EVALUATIE

De ‘Markt van de toekomst’ liet de ware potentie van het Vredenburgplein zien als hart van de stad. Het was een ontmoetingsplek die allerlei soorten mensen aantrok. Food bleek de ultieme pullfactor en reden om langer te blijven. Muziek, theater en nieuwe trends maakten de festivalsfeer compleet. Het mooie weer hielp natuurlijk ook. De ‘Markt van de toekomst’ moet vaker terugkomen, zoveel werd duidelijk. Belangrijk is om in te blijven spelen op de laatste trends waaronder duurzame producten, circulair afvalbeheer en 3D printen. Zo blijft de markt vooraan lopen in de ontwikkelingen. Voor behoud van de juiste uitstraling moet er scherpe regie zijn op de keuze aan ondernemers, sfeer en randprogrammering. Het bleek pas relevant om online tools te bouwen wanneer er een structureel plan is voor het neerzetten van de nieuwe markt.

STAND VAN ZAKEN

Momenteel wordt vanuit verschillende kanten binnen de gemeente lobby gevoerd om een soortgelijk markt met regelmaat op het Vredenburgplein neer te zetten.

[foto’s: Hanne Nijhuis Culturele Zondagen]

Hierbij onze tips:

1. (Creatieve) connecties komen wanneer je ruimte biedt.

Ga dit niet als gemeente direct stimuleren maar biedt ruimte voor burgers en ondernemers om zelf aan de slag te gaan. Denk aan het inzetten van tijdelijke (leegstaande) gebouwen, openbare ruimte en zorg voor iemand vanuit de (deel)gemeente waar men terecht kan met zijn vragen. Zorg ook dat een succesvol tijdelijk project mogelijk structureel kan worden.

2. De gemeente faciliteert én houdt de (overkoepelende) regie.

Zonder regie wordt een schip stuurloos. Je moet als gemeente zeker (meer) loslaten en voorwaarden scheppen, maar ook weten waar je als stad heen wilt. Alleen zo houd je burgers betrokken. Leg ook connecties tussen tijdelijke mogelijkheden en structurele plannen.

3. Ga uit van de kracht van jouw stad.

Waar is jouw stad goed in? Welk ‘verhaal’ kan jou op de kaart zetten. Het gaat uiteindelijk om het destilleren van de redenen waarom mensen zich aan jouw stad willen verbinden, de rest volgt.

4. Zet geen loze begrippen in om je stad te verkopen.

Ga samen met burgers, bewoners en ontwikkelaars op zoek naar de kern van de stad. “Discover who you are, know where you are going and live it every day.”

5. Betrokkenheid, leidt tot verantwoordelijkheid.

Houdt mensen betrokken en geef hen de macht om zelf aan de slag te gaan met hun omgeving. Hiervoor is het belangrijk in kleine, behapbare, (deel)gebieden te werken.

6. Werk in cocreatie.

Werk met kleine groepen, niet aan de hand van (grootschalige) participatietrajecten. Participatie is een leeg begrip, maak het concreet. Voor een optimaal resultaat: deel gebieden op in kleinere gebieden om het overzichtelijk te houden en de ware betrokkenen te kunnen betrekken. Zorg dat je een diverse en niet al te grote groep van cocreërders hebt.

7. Geef mensen de ruimte om te werken.

Maak flexibele bestemmingsplannen, waarin de randvoorwaarden voor een gebied liggen maar niet elk punt is vastgezet. Probeer daarin ruimte in te bouwen voor nieuwe ideeën.

8. Begeleid processen indien nodig.

Zorg voor vertegenwoordigers van de gemeente die met de voeten in de klei kunnen staan. Dit kunnen ook tijdelijke krachten zijn die een proces tot een bepaald punt begeleiden. Zij moeten de verbinding vormen tussen gemeente en ‘mensen die willen’.

9. Wonen, werken en recreëren vermengen steeds meer.

Dit geldt zeker voor binnenstedelijke gebieden maar ook in de gebieden vlak daar om heen. Houd hier rekening mee in je bestemmingsplannen en geef mensen de ruimte ermee te experimenteren.

10. Geen innovatie zonder experiment!

Weet welke trends  er zijn en kijk hoe je hiermee kan experimenteren om te ontdekken wat voor jou werkt. Denk aan het inzetten van smart data, burgerinitiatieven, circulaire processen, nieuwe maakrevoluties zoals de 3D printer, etcetera. Let op: bij experimenteren hoort ook falen.

Succes. En aanvullingen zijn altijd welkom.

[foto: Culturele Zondagen DE STAD DE TOEKOMST Hanne Nijhuis]

De Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST was een groot succes. Op negen locaties en vanuit negen thema’s werd onderzocht wat de maakrevolutie zou betekenen voor de stad van de toekomst en vooral hoe dit invulling zou krijgen in onze openbare ruimtes. Doel was het publiek de stad van de toekomst werkelijk te laten ervaren. En dat is gelukt.

15.000 bezoekers hebben over twee dagen kunnen genieten van een nieuwe blik op bestaande openbare ruimtes: nieuwe spiritualiteit op het Domplein, de markt van de toekomst op het Vredenburgplein en natuurlijk de toekomst van gebieden als het Westplein en het Merwedegebied.

Het festival vond plaats op 24 en 25 mei 2014 Utrecht. Kijk op www.culturelezondagen.nl voor alle foto’s en video’s. Bekijk hier nog een keer het programmaboekje. Uit de ervaringen die we opdeden tijdens DE STAD DE TOEKOMST volgde een advies voor de gemeente Utrecht om kansen op te pakken .

[foto’s: Culturele Zondagen DE STAD DE TOEKOMST Hanne Nijhuis]

Als projectleider van de Culturele Zondag DE STAD DE TOEKOMST ben ik sinds november 2012 bezig met onderzoek naar de thema’s van de stad van de toekomst en vooral hoe dit invulling gaat krijgen in onze openbare ruimtes. Ik ben bij vele bijeenkomsten geweest en blijf nieuwsgierig naar wat al die trends nu werkelijk gaan betekenen voor onze directe leefomgeving. Want alle futuristische vliegende auto’s en leven-in-de-lucht sciencefiction beelden uit 1980 ten spijt: als je om je heen kijkt, is er eigenlijk niet zoveel veranderd en ook voor onze toekomst verwacht ik geen grote aanpassingen aan het gezicht van de stad. Toch staat er iets fundamenteels op stapel.

[artist impression van het nieuwe Centraal Station van Utrecht rond 2030]

We zitten niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk zo roept transitieprofessorJan Rotmans al een aantal jaren. Ook ik ben geneigd die conclusie te trekken. Op allerlei fronten zijn de grenzen van het ‘oude’ denken bereikt. Bestaande systemen op het gebied van onder andere zorg, energie en afval zijn aan het kantelen. Ik heb vele bewoners, ondernemers en instellingen gesproken over wat volgens hen de thema’s van de toekomst zijn en waar zij tegenaan lopen. Twee zaken vielen op: men wil, kan en moet meer invloed hebben op het vormgeven van zijn eigen omgeving. En om dit te kunnen bereiken zijn flexibele systemen nodig. Evert Hoogendoorn, docent aan de HKU Media en gamedesigner bij IJsfontein, schetste het treffend: “Het verschil tussen het oude en nieuwe denken is dat tussen de skiër en de snowboarder. De skiër wil een vooraf uitgestippeld traject met piketpaaltjes die, als hij die route maar volgt, leidt tot een duidelijk eindpunt. De snowboarder weet niet wat zijn eindpunt is en wil, terwijl hij met de afdaling bezig is, kunnen kiezen welke route hij wil volgen.”

Toen ik begon aan deze Culturele Zondag had ik drie zaken heel duidelijk voor ogen. Ik wilde voorbij de abstractie van expertmeetings en wetenschappelijke stukken: ik wilde dat de bezoekers de stad van de toekomst werkelijk konden ervaren. Programmering in openbare ruimtes werd de basis. Ten tweede wilde ik niet naar de toekomst kijken vanuit mijn generatie, maar vanuit de generaties na mij. De stad van de toekomst moet tenslotte eerder bij hun wensen aansluiten, dan bij die van mij. Ik omringde mij met een team van zestien jonge curatoren tussen de 18 en 23 jaar. Tot slot vond ik het belangrijk dat niet ik bepaalde wat de belangrijke thema’s zijn maar dat de stad dit zelf ging doen. In een omgeving die zelf vol in de transitie zit, Utrecht, bleken vele organisaties en initiatiefnemers bezig met het nadenken over straks.

We kregen vragen als “Wat wordt de markt van de toekomst”, “Hoe ziet de route tussen Centraal Station en de Mariaplaats er straks uit, of het Domplein?”, “Waar moet de bibliotheek van de toekomst zich op richten?” en “Wat wordt het nieuwe uitgaan?”. We zochten daarnaast contact met initiatiefnemers rond het Westplein,Cartesius, Merwede en de Trip op Rotsoord die met thema’s als het nieuwe werken, wonen en ontwikkelen van gebieden bezig zijn.

Uit al deze ontmoetingen kwam een niet al te rooskleurig beeld van onze huidige samenleving naar voren. We zijn vervreemd geraakt van onze omgeving en de producten die we kopen, we leven in een statische wereld die niet kan voldoen aan datgene waar mensen in essentie behoefte aan hebben en we kunnen hier zelf onvoldoende invloed op uitoefenen. Wat we de afgelopen jaren zien gebeuren is dan ook eigenlijk logisch: zelforganisatie, communities, sharing economy, circle economy, de energierevolutie en al die technologische ontwikkelingen die de maakrevolutie mogelijk maken. Het is een combinatie van invloed willen uitoefenen en betrokken willen zijn.

Maar wat betekent dit allemaal voor onze openbare ruimtes? Een kleine tour langs de uitwerkingen van de thema’s van de toekomst.

[The Kitchen Monument van Berlijnse architectencollectief Raumlabor]

De markt van de toekomst wordt het authentieke toevluchtsoord die ons weer in contact brengt met al die producten waar we zo van vervreemd zijn geraakt. Hier doen we niet alleen onze dagelijkse boodschappen: het is een event op zich, een plek om onze vrienden, familie en buren te ontmoeten. De bibliotheek van de toekomst wordt onze gids door het oerwoud aan informatie dat kenmerkend is geworden voor onze samenleving. Het is de plek die je leidt naar de kennis die jij nodig hebt, zowel in de bibliotheek zelf als op andere relevante plekken in de stad. Straks ga je uit in een soort kleine smart city die de data analyseert van de mensen die aanwezig zijn en hier de programmering op afstemt. Je komt de volgende dag tot rust midden in het drukke centrum van de stad met stilteplekken en urban yoga buiten op het plein. De route van de trein naar de binnenstad is niet langer een noodzakelijk kwaad maar een stadsoase met prachtige groenplekken en verblijfsmogelijkheden waar je ook in je weekenden graag een wandeling maakt. In de gebieden rond het centrum staan verbinding met de buurt, zorg voor elkaar en een flexibele indeling van wonen, werken en recreëren centraal. Hier bepalen bewoners, ondernemers en gemeente samen de invulling van een gebied.

We willen kortom een wereld waar we zelf meer invloed op kunnen uitoefenen en die beter aansluit op onze dagelijkse behoeftes. Technologische ontwikkelingen stellen ons daar steeds beter toe in staat. 3d printen, datasystemen die ons van alle informatie voorzien om in te schatten wat mensen werkelijk nodig hebben en online communities waarin we onze persoonlijke wensen kunnen delen en verbinden met die van anderen. Dit toekomstbeeld is hoopvol en natuurlijk is het mogelijk dat niets hiervan werkelijkheid wordt. Maar dit is de wereld die ik om me heen zie en niet langer kan ontkennen. De maakrevolutie is niet alleen een feit: het is een noodzaak.

DE STAD DE TOEKOMST 24 en 25 mei 2014 Utrecht www.culturelezondagen.nl

Blog: Donica Buisman