Vol trots hebben we ervaren dat de manier waarop je mensen betrekt hét verschil maakt. We zagen co-creatie trajecten vol energie met een continue stroom van nieuwe ideeën en een groot enthousiasme om aan de slag te gaan. Gezamenlijk opdrachtgeverschap, één-op-één gesprekken en vooral bijzondere co-creatiediners bleken de sleutel.

Co-creatie

Ik ben sinds 2006 bezig met co-creatie. Ik besefte me dat goede ideeën vanuit verschillende invalshoeken komen en dat uitvoering draagvlak vereist. In de afgelopen tien jaar heb ik verschillende vormen toegepast. Tijdens het programmeren van de Culturele Zondag De Stad De Toekomst in Utrecht en de samenwerking met Jaap Modder voor Overhoeks, zag ik het licht. Om met een gebied aan de slag te gaan, moet je een groep van maximaal twintig mensen om je heen verzamelen. Een groep waarvan iedereen een eigen belang heeft en die zich wil inzetten om die plek beter te maken. Intrinsieke motivatie is de basis, samenwerking de katalysator, de ideeën vormen het hart. Tijdens diners gaan mensen in gesprek over identiteit, programma en ‘wie doet wat’. Het is dé manier om de beste ideeën te krijgen en ware betrokkenheid te genereren.

Publieke ruimte

State of Flux ging in 2012 van start vanuit de overtuiging dat programmering en stadsontwikkeling een sterkere coalitie moesten aangaan. De ervaring leerde dat alleen een mooi ontwerp niet voldoende was. Sterker nog: deze kan zelfs een demotiverend effect hebben op het gebruik. In de afgelopen jaren ben ik, samen met mijn team, op zoek gegaan naar de kern van deze overtuiging en naar een manier van werken die leidt tot gezamenlijk draagvlak en gezamenlijke uitvoer. De kern bleek te liggen in de publieke ruimte: de plek waar al die belangen als vanzelfsprekend samenkomen, met als gevolg vanzelfsprekend mede-eigenaarschap.

Programmering

Een zo laag mogelijk abstractieniveau is cruciaal: het geeft de mogelijkheid om echt samen aan de slag te gaan. Geen planvorming voor over tien jaar en niet alleen het structurele ontwerp maar ook kleine interventies. Oftewel ‘wat kunnen we morgen, zelf doen?’. Iedereen kan een bijdrage leveren aan programmering die de huidige verblijfsplek verbetert en meer reuring creërt. De horeca-ondernemer pakt zijn terras aan, de bewoner helpt mee met het planten van plantjes, de creatief zet een festival op, de gemeente pakt de routing aan. Zo werk je allemaal op strategische wijze samen om een plek beter te maken. Je kan er natuurlijk ook voor kiezen je op één discipline te focussen, zoals we met de culturele programmastrategie voor Overschie in Rotterdam hebben gedaan.

Waardecreatie

Wij zien alleen maar win-win situaties ontstaan vanuit prachtige processen. Noem het werken in de tussentijd, tijdelijkheid of met flexibel programma: met een aanpak op de korte termijn kan je snel aan de slag én doe je kennis op voor het verbeteren van het gebied op de lange termijn. Op het Buikslotermeerplein zijn we nu druk bezig met de uitvoer van de programmastrategie. Vanaf voorjaar 2016 laten we daar zien wat mensen die samenwerken, zelf teweeg kunnen brengen.

Wil je meer weten? Neem contact met me op via [email protected].

[foto’s: Hans van der Vliet, ArjenJan Stada en Hanne Nijhuis]

Donica Buisman, oprichter van State of Flux, is bezig met een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een toolkit en de praktijk –het Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord. In ‘Notes to Self’ vertelt ze over haar ervaringen en de kennis die ze opdoet. Het doel: delen en leren.

Volg Donica via Twitter, Facebook of geef je op voor de nieuwsbrief van State of Flux.

Waarom ageer ik soms tegen bepaalde stedenbouwkundige of herontwikkelingsplannen? Omdat ze zo los kunnen staan van die specifieke plek. Soms zijn het formules, soms ‘one-size-fits-all’ ideeën en heel soms een uniek idee dat echter ook net zo makkelijk op een andere plek neergezet had kan worden. Is dat fout? Nee, het kan heel goed werken. Vaak vooral als een gebied zelf nog niet zoveel karakter of identiteit heeft, of op een grensvlak ligt. Ik noem het Eye Filmmuseum. Een iconisch project dat in Amsterdam-Noord wel een heel bijzondere aantrekkingskracht heeft zo aan het IJ, maar vast ook voor een boost van Zuid-Oost had kunnen zorgen. Of kijk naar een Markthal in Rotterdam dat een enorm aanzuigende werking heeft, maar ook als het in Utrecht had gestaan.

Maar laten we nu eens stil staan bij De Hallen in Amsterdam-West. Een succes. Zeker qua aantrekkingskracht en qua hergebruik van een locatie. Het geeft het gebied een nieuw cachet. En toch. Eigenlijk past het daar helemaal niet. Het is enorm bepalend voor het karakter van dat gebied omdat het er midden in staat, maar lijkt totaal niet aan te sluiten op een groot deel van de gebruikers die al jaren in dat gebied zitten. Het is te duur, te elitair en te blank. Kom ik er? Jazeker, maar wel met een zekere weemoed. Want waar is de aansluiting bij de wijk? Ik zie hem niet. En daarmee gooi je unieke kwaliteiten, die ook vanuit dat gebied tot bloei hadden kunnen komen, weg.

Ook bij de planvorming van het oude winkelcentrum op het Buikslotermeerplein houd ik mijn hart vast. Wordt het een plan dat daar echt thuishoort, dat zijn tentakels uitspreidt in dat gebied, dat daar echt gaat landen? Of krijgen we een ‘ship from outer space’ dat vast (ik ben een positief mens) ontzettend veel kan betekenen voor de wijk en Amsterdam-Noord, in geld omgerekend. Maar dat niet aansluit op zijn huidige identiteit. Daarmee het kind met het badwater weggooiend. Juist dat kind, kan tot een unieke plek leiden. Een winkelcentrum dat zijn weerga niet kent, waar mensen zich werkelijk thuisvoelen. Wij hopen dat de kennis die we opdoen tijdens de programmastrategie voor het Buikslotermeerplein dan ook structureel van waarde kan zijn. Dat de gebruikers zelf de basis gaan vormen om die unieke plek te creëren die nergens anders had kunnen ontstaan.

[foto homepage via Retaildenkers]

Donica Buisman, oprichter van State of Flux, is bezig met een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een toolkit en de praktijk –het Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord. In ‘Notes to Self’ probeert ze ongeveer 1x in de twee weken te vertellen over haar ervaringen en de kennis die ze opdoet. Maximaal 1 A4, 1 uur werk en 600 woorden. Just getting it out there. Het doel: delen en leren.

Volg Donica via Twitter, Facebook of geef je op voor de nieuwsbrief van State of Flux.

6 maart 2015

Het gaat niet vanzelf, dat kan ik je in ieder geval vertellen. In alle adviezen en rapporten rondom nieuwe vormen van stadmaken staat het creëren van een groep belanghebbenden voorop. Het maakt sowieso een vast onderdeel uit van mijn werkwijze. Voordat ik het woord co-creatie kende, was ik al aan het co-creëren (zei ze onbescheiden). Ik vind het namelijk logisch dat eindgebruikers hun omgeving bepalen én ik ben van mening dat ik niet de almachtige kennis in huis heb om in mijn eentje een uniek concept te ontwerpen.

Zo ook bij het Buikslotermeerplein. Een worn-down winkelgebied met een openbare ruimte waar al jaren nauwelijks aandacht aan besteed is. Het gebied wacht sinds de eeuwwisseling op structurele herontwikkeling die maar niet van de grond komt. En het is nú tijd voor verandering. Steeds minder mensen winkelen in het gebied en over twee jaar is het de eindhalte van de nieuwe Noord/Zuidlijn. Dus heb ik een tijdje geleden besloten de handschoen op te pakken. Deze week bleek wederom hoe noodzakelijk het is om aan de slag te gaan: weer een winkel moest zijn deuren sluiten.

De basis van onze werkwijze is het betrekken van een kerngroep van maximaal twintig mensen. Het moet een diverse groep van belanghebbenden zijn: topdown en bottomup, denkers en doeners en van diverse culturele achtergronden. Het is de gemeente, de projectontwikkelaar, woningbouwcorporaties, bewonersverenigingen, ondernemers en creatieven. Bij elke partij ben je een ander overtuigingsgesprek aan het voeren om gezamenlijk het traject in te gaan. Het hoofdargument is natuurlijk dat we een positieve verandering in het gebied teweeg gaan brengen, dat je juist door samen te werken nieuwe mogelijkheden aanboort. Het risico dat ze erin stoppen is tijd, vertrouwen en geld waarvan het meest gebruikte tegenargument vertrouwen is. Uiteraard naar mij toe, want ik ben natuurlijk de onafhankelijke nieuwe partij die zij niet kennen, maar vooral naar die ander.

Het gebrek aan vertrouwen zit meestal bij diegene die ze al uit eerdere trajecten kennen: die destijds ook niet wilde samen werken, die met megalomane plannen kwam die nooit zijn uitgevoerd, die geld heeft besteed aan onzinnige zaken, beslissingen heeft genomen met ingrijpende gevolgen of gewoon zijn woord niet is nagekomen. Hier zit de grootste uitdaging want hoe krijg je partijen bij elkaar die een niet altijd even florissant verleden met elkaar delen? Gelukkig vind ik deze uitdaging juist mooi: mensen bij elkaar brengen. En er is maar één manier om dit voor elkaar te krijgen, een positivo zijn. Dus: keep up the good spirit!

[foto: Buikslotermeerplein]

Donica Buisman, oprichter van State of Flux, is bezig met een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een toolkit en de praktijk –het Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord. In ‘Notes to Self’ vertelt ze minimaal 1x in de twee weken over haar ervaringen en de kennis die ze opdoet. Maximaal 1 A4, 1 uur werk en 600 woorden. Just getting it out there. Het doel: delen en leren.

Volg Donica via Twitter, Facebook of geef je op voor de nieuwsbrief van State of Flux.

In een drieluik hebben Jan Heijns van Pakhuis de Zwijger en ik geprobeerd om de nieuwe realiteit binnen publieke ruimten te benoemen en te duiden. Dat is ons slechts ten dele gelukt. Het gevoel blijft me bekruipen dat dit mede komt omdat de noodzaak van publieke ruimten, voor een aantrekkelijke stad en betrokken burgers, onvoldoende gevoeld wordt. Of, misschien anders, omdat deze noodzaak zo evident is dat iedereen er gemakshalve van uit gaat dat het wel goed komt.

Toch laat de kwaliteit vaak te wensen over. In veel woonwijken liggen verwaarloosde pleintjes en plantsoenen en binnensteden raken vercommercialiseerd. De overheid wil de regie rond de inrichting en het beheer van deze ruimten daarbij steeds meer uit handen geven. Alles moet vooral goedkoper. Tegelijkertijd is er een trend waarbij bewoners zelf het initiatief nemen om hun omgeving beter te maken. Bottom-up, coöperaties, trusts en zelfbeheer zijn de nieuwe begrippen.

Tijdens de eerste aflevering bespraken we met jullie deze nieuwe realiteit en haalden vragen op. Drie sprongen er voor ons uit:

-Is het erg dat een publieke ruimte het domein van initiatiefnemers wordt?

-Hoe maak je partijen mede-eigenaar?

-En wat zien betrokkenen terug van hun investeringen?

De eerste vraag kwam de afgelopen maanden continu terug en waarschijnlijk ook vanavond weer. De basis van de huidige vormgeving van onze publieke ruimten ligt namelijk in het ideaal dat deze ruimten openbaar moeten blijven, voor iedereen toegankelijk en dus ook niemand uitsluitend. Grote filosofen betogen zelfs dat de basis van onze democratie afhankelijk is van de openbaarheid van onze publieke ruimten. Een ideaal dat ik volledig omarm, maar betekent ‘niet uitsluiten’ ook een ‘nietszeggende plek’? Daar lijkt het namelijk wel vaak op in ons kikkerlandje.

Ik zie nog teveel pleinen en parken die op elkaar lijken en nauwelijks gebruikt worden. Ik kan me daarbij niet aan de indruk onttrekken dat dit het gevolg is van de manier waarop het ontwerp van deze plekken tot stand is gekomen. De basis van elk ontwerp is natuurlijk een analyse van het gebied, maar naar mijn ervaring vindt die analyse alleen plaats op basis van wat ik ‘koude data’ noem. Afgelopen jaar heb ik met veel plezier een stagiaire van de opleiding Urban Design gehad. Zij vertelde mij dat het doen van kwalitatief onderzoek, waarbij het begrijpen van de belevingswereld centraal staat, volgens haar docenten geen onderdeel uitmaakt van het ontwerpproces. Met andere woorden: zij hoeft niet in gesprek met de gebruikers of potentiele gebruikers van een plek om haar ontwerp te kunnen maken. Ik vind dat ongelooflijk, en gelukkig is zij eigenwijs genoeg om zich hier niets van aan te trekken.

Tijdens dit drieluik ben ik mede daardoor steeds sterker gaan geloven in het toe-eigenen van plekken. Mits het past bij die omgeving: bij de leefwereld van de gebruikers. Waar ik elke keer bang voor was, is dat al die zelforganisatie leidt tot eilandjes, maar het tegendeel blijkt waar te zijn. Wij hebben tijdens de eerste aflevering voorbeelden voorbij zien komen als de Noorderparkkamer, Hotel Buiten, Singeldingen en Dakpark Rotterdam. Met geen mogelijkheid kan je van deze plekken zeggen dat de toe-eigening heeft geleid tot het claimen van die plek door één specifieke groep. In tegendeel zij nodigen juist mensen uit om er bij te horen, om deel uit te maken van een community en om meer liefde voor de eigen omgeving te ontwikkelen. Toe-eigenen leidt daarbij juist tot delen. Tot plekken die veel meer van iedereen zijn dan daarvoor.

Dit maakte ons niet alleen nieuwsgierig naar het verder beantwoorden van vraag twee maar bracht ons er ook toe deze vraag nog een stapje verder te brengen: Hoe maak je álle betrokken partijen mede-eigenaar: niet alleen de overheid, niet alleen burgers en ook niet alleen ondernemers. Steven Stolk werd onze reddende engel. Hij kon ons vertellen over de zogenaamde conservancies die in New York de parken beheren. Deze conservancies houden een park schoon en heel, doen de programmering en genereren geld zodat noodzakelijke investeringen gedaan kunnen worden. Dit is volgens mij de ideale manier om partijen bij elkaar te brengen en zich als mede-eigenaren over een gebied te ontfermen. Bijkomend voordeel is dat deze conservancies met de overheid afspraken kunnen maken over wie waar verantwoordelijk voor is: een mooi antwoord op de vraag hoe de nieuwe samenwerkingsrelatie tussen de overheid en zelforganisatie er uit kan zien. Wat we natuurlijk nog niet weten is of deze aanpak in Nederland ook werkt.

In deze derde aflevering tillen we onze queeste naar vormen van nieuw eigenaarschap naar een volgend niveau. De ware macht ligt tenslotte bij het geld, dus waarom niet meebetalen aan het vormgeven van onze publieke ruimten? Het betekent meer zeggenschap voor de betrokkenen maar ook meer verantwoordelijkheid. Een deal die zowel de burger als de overheid tevreden kan stemmen. Maar ja hoe werkt dat dan: financieel zeggenschap. Werkt het überhaupt wel? En wat krijgen betrokkenen dan terug voor hun investeringen? Daarover gaan we vandaag graag met jullie in gesprek.

De kern van de nieuwe realiteit is volgens mij dat steeds meer mensen een publieke ontmoetingsplaatsen willen creëren die het ware hart van een buurt, een gebied of een stad belichamen. Daarmee stap je dus af van het schijnbaar alom aanwezige idee dat de vormgeving van de openbare ruimte slechts gaat over het plannen van de algemene infrastructuur, dat er plekken zijn waar terrassen gefaciliteerd kunnen worden en standaard kinderplezier de, beperkte, ruimte krijgt.

Het creëren van een ontmoetingsplaats die het hart van een buurt vormt, leidt zoals we al zien, logischerwijs tot een totaal andere werkwijze op het gebied van vormgeving, programmering en wellicht ook financiën. Een manier waarbij gebruikers meedenken met het programma van eisen van een ontwerp en meewerken aan de programmering. Een werkwijze die mensen plekken laat toe-eigenen zodat ze het kunnen delen. Of meebetalen hier ook onderdeel van vormt horen we graag vanavond. Ik hoop sowieso dat we vooral blijven onderzoeken hoe we het nieuwe eigenaarschap steeds beter mogelijk kunnen maken.

Blog: Donica Buisman

Publieke Ruimtes bevinden zich in een nieuwe realiteit. Teruglopende budgetten en nieuwe stakeholders verplichten ons na te denken over de rol van openbare ruimtes in de stad en de rol van gebruikers in het toegankelijk houden hiervan.

Gedurende 2013 werd in een drieluik in Pakhuis de Zwijger vragen gesteld over de democratische rol van publieke ruimtes, het belang van zelforganisatie en de rol van financiering voor het creëren van betrokkenheid.

Met o.a. Radboud Engbersen (Platform 31), Arnold Reijndorp (UvA) en Hanneke Kijne (bureau Hosper).

Lees hier de eindcolumn met onze bevindingen.